Opmerking

Dit multimediaverhaal gebruikt video- en audioclips. Ga na of uw luidsprekers ingeschakeld zijn.

Gebruik het muiswiel of de pijltoetsen op uw toetsenbord om tussen pagina’s te navigeren.

Vegen om tussen pagina‘s te navigeren

Hier gaan we

Glass

Logo https://concertgebouw-brugge.pageflow.io/glass

Inleiding

Ga naar de eerste pagina

Nieuwe Eenvoud

0:00
/
0:00
Start audio now
Jonge Amerikaanse componisten hadden tijdens de jaren zestig hun buik meer dan vol van de ingewikkelde muziektaal van het verleden. Eenvoud wilde deze jonge garde. Muziek die nergens naar toe hoefde: geen climax, geen finale, geen grote uitroeptekens. Hun nieuwe riedels werden in het begin nog als beschavingsziekte aan de kant geschoven, maar veroverden gaandeweg een steeds groter publiek. 

Ga naar de eerste pagina
Misschien heeft elke tijd en plaats nood aan een buurt waar de huren laag genoeg zijn voor artiesten met veel ideeën, maar weinig inkomen. Waar de panden groot genoeg zijn om nieuwe theaterstukken te bedenken of danspassen uit te proberen, waar er voldoende licht door de ramen valt om nieuwe vormen te schilderen of te beeldhouwen. In het New York van de late jaren zestig en de vroege jaren zeventig vonden jonge artiesten die vrijheid in SoHo, South of Houston Street. Wat vandaag een hippe buurt is voor tweeverdieners met een onwaarschijnlijk loon, was toen een verloederde industriële wijk vol pakhuizen en oude fabrieken. Maar het artistieke vuur brandde. Kunstenaars als Sol LeWitt, Trisha Brown, Laurie Anderson of Gordon Matta-Clark woonden om de hoek en bezochten elkaars exposities, dans- en theatervoorstellingen. Het is in die artistieke smeltkroes dat Philip Glass en Robert Wilson in 1974 besloten om samen ‘iets’ te maken.
Ga naar de eerste pagina
Tien jaar eerder, tijdens Glass’ studiejaren in Parijs, ontstonden de eerste ideeën. Glass keek er zijn ogen uit. De theaterstukken van Beckett en Genet, de films van Godard of Truffaut: ze fascineerden hem mateloos. In diezelfde jaren begon Glass zijn samenwerking met het experimentele theatercollectief Mabou Mines, waar ook zijn eerste vrouw JoAnne Akalaitis deel van uitmaakte. De opwinding die Glass in het theater vond, miste hij echter in het muziekleven van de Franse hoofdstad.
Ga naar de eerste pagina
Nieuwe muziek was enkel te horen in het ‘Domaine Musicale’, een serie die Pierre Boulez samenstelde en die in de lijn lag van zijn eigen esthetiek lag. Het kon de jonge Glass nauwelijks boeien. Hij vond de complexe muziek onaantrekkelijk en bestempelde ze als muziek van het verleden. Componisten schreven schijnbaar enkel nog voor elkaar – of voor erkenning binnen hun eigen kleine cirkel. ‘Het (stuk) is eigenlijk veel beter dan het klinkt,’ was een veelgehoorde opmerking na concerten op het Domaine Musicale, zo schreef Glass later cynisch. De muziek van John Cage, Earle Brown of Morton Feldman die hem in Parijs af en toe ter ore kwam, fascineerde hem oneindig veel meer.
Ga naar de eerste pagina
Aan beide zijden van de Atlantische oceaan rebelleerden jongeren in die periode steeds luider tegen de wereld waarin ze waren opgegroeid. Ze wezen de verdiensten van de westerse cultuur radicaal van de hand en richtten hun blik naar het oosten. Daar vonden ze hoop. Bij de verlichte geesten van boeddhistische monniken of yoga-meesters, of verzonken in diepe, transcendente meditatie. Toen Glass na zijn Parijse jaren eerst naar Indië trok, alvorens zich in New York te vestigen, was hij lang niet de enige op zijn route. De komst van de minimal music maakte deel uit van diezelfde beweging. Niet toevallig vonden componisten als Terry Riley, La Monte Young of Philip Glass allemaal inspiratie in de muziek van het oosten. Het was hun manier om de oude vooruitgangsgedachte af te werpen.
Ga naar de eerste pagina
0:00
/
0:00
Start audio now
Deze jonge minimalisten hadden weinig nodig om veel te vertellen. Een spaarzaam gebruik van muzikaal materiaal, soms slechts een enkel motief, ging gepaard met een voorliefde voor veel herhalingen. De tijd werd uitgerekt, vaak tot in het extreme. De ervaring die minimal music oproept, valt goed te vergelijken met de minimal art die bijna tegelijktijdig haar intrede deed. Een beeld dat op het eerste zicht statisch lijkt, begint te bewegen wanneer men langer kijkt. ‘Muzikale gebeurtenissen’ of ‘muzikale verhalen’ waren niet langer aan de orde. Minimal music werkt het best wanneer je haar ondergaat als een soort van auditief weerbeeld. Ze omhult je, net zoals regen, mist of zonneschijn dat doet. 

Ga naar de eerste pagina
Glass’ minimale muziek riep bijzonder tegenstrijdige reacties op. Collega’s uit de pop en rock bleken doorgaans makkelijker te overtuigen. Het hoeft niet te verbazen dat Glass in zijn beginjaren nauwelijks welkom was in traditionele concertzalen. Na het succes van Einstein on the beach veranderde dat. Naarmate de jaren vorderden, verzachtte Glass’ compositiestijl zich en veroverde Glass een steeds grotere plaats in het midden van de mainstream-cultuur. De erfenis van zijn muziek is vandaag letterlijk overal: in de opera, in de filmmuziek, in de popmuziek en zelfs in de reclame.
Ga naar de eerste pagina
‘Dit was een van de meest bijzondere muzikale ervaringen van mijn leven – klank werd iets fysieks, zo solide als beton door het hoge volume en de voortdurende herhaling. Voor mij voelde het als een bad vol pure, stevige energie. Hoewel mensen hem toen omschreven als een minimalist, voelde dit als de meest gedetailleerde muziek die ik ooit gehoord had. Het was complex en de harmonie was exotisch.’
Ga naar de eerste pagina
‘Terwijl ik naar die vijf-uur durende performance luisterde, ervoer ik een vreemde transformatie. Eerst verveelde ik me – heel erg. De muziek leek geen enkele richting te hebben, ik zag het beeld voor me van een gigantische plaat die bleef hangen. Ik was geïrriteerd en daarna kwaad dat ik me had laten verleiden door deze gekke componist die zo tuk was op herhalingen. Ik overwoog te vertrekken. Dan, zonder me er echt van bewust te zijn, overschreed ik een drempel en voelde ik dat deze muziek me raakte, me op sleeptouw nam. Ik hoorde opeens een hele wereld binnenin de muziek, waarbij elke verandering zich zo traag en zo zorgvuldig voltrok, dat elke nieuwe harmonie of ritmische verschuiving monumentaal leek.’
Ga naar de eerste pagina
vr 02.11.18 / 10.00
Geen muziek zonder tijd. Glass’ Einstein / Luistercursus
Meer info

vr 02.011.18 / 19.00
Einstein on the Beach (concert version) / Ictus & Collegium Vocale Gent
Meer info

za 03.11.18 / 20.00
30 jaar Bl!ndman / Minimal versus maximal
Meer info

zo 04.11.18 / 11.00
Lezing door Thomas Hertog / Seizoensdenker Sessie #1: Einstein
Meer info

zo 04.11.18 / 15.00
Spectra Ensemble / Interactief familieparcours
Meer info
Ga naar de eerste pagina

Uit de marge

Van Baltimore naar New York. Van New York naar Parijs. Van Parijs naar Indië. Van Indië opnieuw naar New York. Een veilig, provinciaal bestaan? Nee, daar bedankte de jonge Glass voor – en met hem een hele generatie.
Ga naar de eerste pagina
Toen Glass als zesentwintigjarige naar Parijs vertrok, had hij er al een behoorlijk parcours opzitten. In zijn thuisstad Baltimore leerde hij viool en fluit spelen. Op zijn vijftiende trok hij al naar Chicago om er wiskunde en filosofie te studeren aan de universiteit. Om vervolgens op zijn twintigste toegelaten te worden op de prestigieuze Juilliard School in New York als compositiestudent. Een deel van de composities die hij daar schreef, werden gretig uitgevoerd en verschenen ook in druk. Maar bij zijn afstuderen miste hij iets en dat hoopte hij in Parijs te vinden. ‘Ik had, zoals de meeste studenten, enkel geleerd om muziek te schrijven zoals mijn leraren dat deden, maar ik had geen een echte, eigen stem’, zo vertelde hij later. Hij trok met een Fulbright beurs naar de bekende en beruchte muziekpedagoge Nadia Boulanger.
Ga naar de eerste pagina
Zijn verwezenlijkingen in Juilliard betekenden weinig voor de elegante, oude dame. Ze bladerde schijnbaar ongeïnteresseerd door Glass’ composities. Na een stilte die eeuwen leek te duren wees ze één enkele maat aan: ‘Daar. Dat is geschreven door een echte componist.’ Werk voor de boeg dus. Twee jaar lang volgde Glass Boulangers lessen: een intens programma van contrapunt, harmonie, muziekanalyse, gehoortraining, zichtlezen en alles wat Boulanger verder nog kon bedenken. 'Van een jonge man van zesentwintig, veranderde ik in een kind, dat alles van in het begin opnieuw moest leren.' De ontmoeting zou zijn muziek voor altijd veranderen.


Ga naar de eerste pagina
Een andere belangrijke ontmoeting viel Glass eerder toevallig in de schoot. Ravi Shankar, de bekende Indische sitarspeler die later ook The Beatles zou bekoren, was in Parijs om muziek te schrijven voor een film van Conrad Rook. De ploeg zocht iemand die Shankars muziek kon omzetten in westers notenschrift. Glass werkte enkele maanden lang zij aan zij met Shankar en zijn vaste percussionist, Alla Rakha. In het begin struikelde Glass over de fundamentele verschillen tussen Indische en westerse muziek. Vooral het gebruik van het ritme verwarde en fascineerde hem.
Glass ontmoette Rakha enkele jaren later opnieuw en ging toen bij hem in de leer. De ritmische cycli, die zo'n belangrijke rol spelen in zijn latere muziek, leerde Glass bij Rakha kennen.

Ga naar de eerste pagina
Glass en zijn echtgenote waren vastbesloten om hun carrière in New York verder uit te bouwen. Maar voor ze naar de Verenigde Staten terugkeerden, reisden ze samen naar Indië. Glass was geïntrigeerd door het Tibetaanse boeddhisme en ging op zoek naar een leermeester. Het werd het begin van een levenslange relatie met het boeddhisme, met yoga en met meditatie. Hij zou nadien nog vaak naar Indië terugkeren en verdiepte zich er ook in het leven van Mahatma Gandhi, wat uiteindelijk de vertelstof opleverde voor zijn tweede opera Satyagraha. Hoewel de zoektocht naar een andere, transcendente wereld duidelijk een belangrijk thema is in het persoonlijke leven van Glass, ontwijkt hij vragen ernaar systematisch. In zijn memoires uit 2015, Words without Music, gaat hij wel in op zijn ervaringen met het boeddhisme.
Ga naar de eerste pagina
‘Ik kan moeilijk omschrijven wat ik uit dit alles geleerd heb, maar in mijn dagelijkse leven merk ik een zeker gemak op. Dat gaat niet alleen over het leven, maar ook over de dood. Meer dan dat kan ik er onmogelijk over zeggen.’
Ga naar de eerste pagina
Terug in New York combineerde hij baantjes als loodgieter, taxichauffeur, metser en studioassistent van een beeldhouwer met de uitbouw van zijn eigen artistieke parcours. Enerzijds bleef hij actief als theatercomponist voor de Mabou Mines. Anderzijds werkte hij zijn nieuwe ideeën uit in concertmuziek. De bruisende avant-garde omarmde hem en zijn muziek was te horen op New Yorkse lofts, in kunstgalerieën en musea. Hij bouwde in die jaren ook het Philip Glass Ensemble uit. Omdat zijn muziek van meet af aan versterkt was, had hij klassiek geschoolde muzikanten nodig die dat avontuur met hem wilden aangaan. Tegelijk werkte hij van in het begin met een geluidsingenieur die mee hielp zoeken naar de ideale klankmonitoring op het podium.
Ga naar de eerste pagina
Einstein on the beach betekende voor Glass de definitieve doorbraak. Overal waar de voorstelling geprogrammeerd stond, waren de tickets in geen tijd uitverkocht. In Parijs slopen luisteraars zelfs de gang naar de orkestbak in om de voorstelling toch te kunnen volgen. Dit verbijsterende succes overtuigde de directie van de New Yorkse Metropolitan Opera, hét monument van de klassieke opera in de Verenigde Staten, om de Amerikaanse première voor haar rekening te nemen. Ondanks dat overdonderende succes, draaide de productie verlies. De dag na de New Yorkse première kroop Glass opnieuw achter het stuur van zijn taxi. De Einstein-schuld zou Glass en Wilson nog jaren daarna blijven achtervolgen.
Ga naar de eerste pagina
‘Wat zou je ervan vinden om een échte opera te schrijven?’ Zo daagde de directeur van de Nationale Opera in Amsterdam Glass uit, daags na de Amsterdamse opvoering van Einstein. Het moest een opera worden voor een klassiek orkest, koor en solisten. Dat werd Satyagraha, een opera die opnieuw een historische figuur als centraal thema had en net als Einstein geen echte plot bezat. Later volgde Akhnaten, het derde deel van wat Glass later zijn drie ‘portret-opera’s’ zou noemen.
Ga naar de eerste pagina
0:00
/
0:00
Start audio now
De trein die Philip Glass heet was nu definitief vertrokken. Vooral in het theater en als componist van filmmuziek kon hij op steeds meer en steeds bredere erkenning rekenen. Toen hij in 1984 de muziek mocht schrijven voor het aansteken van het Olympisch voor bij de Spelen in Los Angeles, was Glass uitgegroeid tot een publiek figuur. Samenwerkingen met popmuzikanten en grootheden als Doris Lessing, Allen Ginsberg en Ravi Shankar vergrootten zijn renommé alleen maar. Hij ontwikkelde een ijzersterke discipline: elke ochtend componeerde hij. De namiddagen besteedde hij aan de organisatorische aspecten die bij zijn muziek horen. Een veelschrijver wordt hij soms genoemd, maar dat kan hem tot op de dag van vandaag niet deren.

Ga naar de eerste pagina
vr 02.11.18 / 10.00
Geen muziek zonder tijd. Glass’ Einstein / Luistercursus
Meer info

vr 02.011.18 / 19.00
Einstein on the Beach (concert version) / Ictus & Collegium Vocale Gent
Meer info

za 03.11.18 / 20.00
30 jaar Bl!ndman / Minimal versus maximal
Meer info

zo 04.11.18 / 11.00
Lezing door Thomas Hertog / Seizoensdenker Sessie #1: Einstein
Meer info

zo 04.11.18 / 15.00
Spectra Ensemble / Interactief familieparcours
Meer info
Ga naar de eerste pagina

De kijker maakt het stuk

One, two, three, four
One, two, three, four, five, six
One, two, three, four, five, six, seven, eight

Een opera zonder aria’s en zonder plot. Met synthesizers en luid versterkte houtblazers. Een opera van gezongen nummers en notennamen. Die al bezig was voor het publiek binnenkwam en die bijna vijf uur aan een stuk doorging zonder pauzes. Einstein on the beach brak alle wetten van het operagenre en was alleen al daarom een mijlpaal in de opera-geschiedenis.
Ga naar de eerste pagina
Robert Wilson was aan het begin van de jaren zeventig een rijzende ster in het experimentele theater. In 1973, na een twaalf uur durende performance van The life and times of Stalin, spraken Glass en Wilson voor het eerst over een mogelijke samenwerking. De theatertaal die Wilson in de jaren ervoor ontwikkeld had, vertrok vanuit beelden en tekeningen. In plaats van verhalen te vertellen, plakte hij beelden aan elkaar in scènes die weinig verband met elkaar leken te hebben. De kijker kreeg van Wilson de vrijheid om zelf tot betekenis te komen. Ook Glass was tot die conclusie was gekomen na zijn ervaringen met Becketts Play. De Mabou Mines brachten het stuk op de planken in 1965 en hadden aan Glass gevraagd om muziek te voorzien. Elke keer wanneer Glass ging kijken bleek het emotionele hoogtepunt op een ander moment te vallen. De kijker zelf maakt het stuk af – zo begreep hij toen.
Ga naar de eerste pagina
Glass en Wilson soupeerden heel wat vergaderuren op vooraleer ze het eens werden over het onderwerp van hun gezamenlijke project. Charlie Chaplin, Hitler, Gandhi? Het werd Albert Einstein, een figuur die voor beide generatiegenoten een jeugdheld was. Toch zijn de verwijzingen naar Einstein in de voorstelling bijzonder schaars. Veel meer dan de titel (verwijzend naar een bekende foto van de wetenschapper op het strand), solo’s van een violist verkleed als Einstein en enkele hints in de kostumering (de slobberbroek en de bretellen) was er niet. Veeleer dan een letterlijk portret werd Einstein on the beach een metaforisch portret van de man als wetenschapper, humanist en muzikant. En hoewel de opera geen echte plot heeft, toch lijkt de climax van de laatste scène het idee van een totale nucleaire vernietiging op te roepen – de ultieme consequentie van Einsteins ontdekkingen.
Ga naar de eerste pagina
Glass en Wilson werkten aan de opera zoals architecten aan het plan van een huis. De structuur stond er eerst. Ze wisten van in het begin dat ze een opera wilden maken die vier uur zou duren (wat in de praktijk, door de omvangrijke decorwissels, zou uitdraaien op bijna vijf uur). Ze wilden vier aktes en voor en na elke akte een knee-play, dat de aktes met elkaar zou verbinden zoals de knie boven- en onderbeen met elkaar verbindt. Daarna werden ze het eens over drie beelden die het visuele verhaal van de opera zouden domineren: de Trein, het Proces en het Veld met Ruimteschip. De drie beelden verdeelden ze over de vier aktes, op zo’n manier dat ze hun eigen, abstracte ritme creëerden.
Ga naar de eerste pagina
Hoewel Einstein on the beach geen verhaal vertelt, speelt de tekst wel degelijk een belangrijke rol. Een deel van de teksten werd geschreven door Christopher Knowles. Wilson had deze jongeman met hersenschade leren kennen tijdens zijn werk met kinderen met een beperking in de publieke scholen van New York. Knowles’ teksten hadden een bezwerende drive, die bijzonder goed paste bij de muziek van Glass. Twee andere teksten werden neergepend door Mr. Johnson, een oudere acteur die via audities bij de compagnie was terecht gekomen. Hij schreef een tekst voor de eerste Proces-scène. Ook de allerlaatste woorden, helemaal op het einde van Einstein zijn van zijn hand. Danseres Lucinda Childs ten slotte schreef de enige tekst waarin een verwijzing naar het strand zit.
Ga naar de eerste pagina
Glass had op dat moment weinig ervaring met het op muziek zetten van teksten en stelde voor om de teksten als gesproken voice-over te laten klinken. Omdat de teksten niet worden uitgesproken door echte personages, met een duidelijke geschiedenis en een dramatisch doel, creëren ze een soort van inhoudelijke leegte die door de luisteraar zelf kan worden ingevuld.
Een ander, belangrijk tekstueel element ontstond quasi toevallig tijdens het repetitieproces. De zangers moesten de bijna vijf uur durende partituur uit het hoofd kunnen opvoeren. Glass leerde hen de muziek aan op het gehoor, telkens in kleine fragmenten. Om het memoriseren makkelijker te maken gebruikte hij notennamen en nummers. Het effect daarvan beviel hem en hij besloot het te behouden.
Ga naar de eerste pagina
Twee muzikale technieken bepaalden het geluid van Glass’ minimalistische composities vanaf het midden van de jaren zestig.

1. additive process - 
Glass gebruikte hele kleine muzikale fragmenten die hij liet ronddraaien als in een draaimolen, maar met telkens een kleine verandering. Je kan de techniek vergelijken met een gedicht van Paul Van Ostaijen.
Onder de maan schuift de lange rivier
Over de lange rivier schuift moede de maan
Onder de maan op de lange rivier schuift de kano naar zee

2. cyclic structure -  
Glass plaatste muzikale bouwstenen van verschillende lengte bovenop elkaar. Na een welbepaald aantal herhalingen komen de bouwstenen weer bij hetzelfde beginpunt uit. Het resultaat klinkt als een statisch kleurvlak, dat begint te zinderen wanneer je een tijdje blijft kijken.







Ga naar de eerste pagina
0:00
/
0:00
Start audio now
Door de beide technieken te combineren wist Glass met minimale ingrediënten verbazend complexe muziek te creëren. Met Another Look at Harmony, geschreven net voor hij aan Einstein begon, voegde hij nog een derde element toe: harmonie. Die toevoeging verzachtte zijn muziek enigszins. Dat verklaart voor een stuk de grote populariteit van Einstein en alles wat Glass daarna schreef.

Ga naar de eerste pagina
vr 02.11.18 / 10.00
Geen muziek zonder tijd. Glass’ Einstein / Luistercursus
Meer info

vr 02.011.18 / 19.00
Einstein on the Beach (concert version) / Ictus & Collegium Vocale Gent
Meer info

za 03.11.18 / 20.00
30 jaar Bl!ndman / Minimal versus maximal
Meer info

zo 04.11.18 / 11.00
Lezing door Thomas Hertog / Seizoensdenker Sessie #1: Einstein
Meer info

zo 04.11.18 / 15.00
Spectra Ensemble / Interactief familieparcours
Meer info





Ga naar de eerste pagina
Omlaag schuiven om verder te gaan Swipe to continue
Vegen om verder te gaan