Inleiding
Benjamin Britten (1913-1976)War Requiem
Tegen de achtergrond van de Koude Oorlog ging in 1962 Brittens War Requiem in première. Deze indrukkende compositie over verzoening en oorlog heeft – helaas – nog niks aan zeggingskracht ingeboet.
Bekijk de activiteiten en concerten tijdens Topstukweek Britten in Concertgebouw Brugge (08 - 11 november)
Ontdek hieronder interactief het verhaal achter Brittens meesterwerk.
Bekijk de activiteiten en concerten tijdens Topstukweek Britten in Concertgebouw Brugge (08 - 11 november)
Ontdek hieronder interactief het verhaal achter Brittens meesterwerk.
(On)schuld
Het is maar goed dat aan de oorlogsretoriek van vroeger een eind is gekomen. Toch? Oorlogswoede, vernietigingspolitiek en etnisch geweld zijn woorden die vaak gebruikt worden om de 20e eeuw te typeren. Het verhaal van deze ‘eeuw van uitersten’ is een geschiedenis van steeds meer welvaart en toenemende haat. Tussen de schokken en breuken van de voorbije eeuw zette een componist als Benjamin Britten zich fel af tegen geweld en onderdrukking. Zijn muziek is het werk van een unieke persoonlijkheid die antwoorden zocht op het raadsel van schuld en het verlies van onschuld.
De Groote Oorlog
Zeven maanden na Brittens geboorte werd de Oostenrijks-Hongaarse kroonprins Franz Ferdinand neergeschoten bij een staatsiebezoek aan Sarajevo. In geen tijd onttrok zich een kettingreactie van mobilisaties, die Europa naar de eerste totale oorlog van de 20e eeuw dreef. Op land, ter zee en in de lucht en met technologische middelen – machinegeschut, granaten, luchtbombardement, mijnen, gifgas – werden een half dozijn monarchieën en twee wereldrijken vernietigd en meer dan negen miljoen mensen de dood in gejaagd. Op het moment dat de vijfjarige Britten zijn eerste muziekstukje componeerde, werd in de Spiegelzaal van Versailles het vredesverdag getekend. De Groote Oorlog was voorbij, maar Europa lag in puin.
Fandango
Brittens politieke bewustzijn en linkse identiteit kregen een doel met het uitbreken van de Spaanse Burgeroorlog. Tussen 1936 en 1939 trokken communisten, republikeinen, anarchisten en gewone boerenjongens op tegen het fascisme van de Franco-dictatuur. In Brittens dagboeken lees je hoe de componist worstelde met zijn betrokkenheid. Zou hij zijn diensten aanbieden op het slagveld, zoals zijn vriend, de dichter W.H. Auden? Of moest hij met artistieke middelen een standpunt innemen? Britten koos voor het laatste. Zijn Mahleriaanse cantate Ballad of heroes en het droefmooie Vioolconcerto, dat opent als een Spaanse fandango, zijn protesten tegen het razen van de oorlog.
Nachtmerrie
‘Peace for our time!’ Zo verdedigde de Britse premier Neville Chamberlain het akkoord dat hij in 1938 met Adolf Hitler en Benito Mussolini gesloten had. Maar de ‘wens om nooit meer tegen elkaar ten oorlog te trekken’ werd al een jaar later gebroken toen Duitse tanks Polen binnenreden. Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog zat Britten als bij toeval in Amerika. Van op afstand vernam hij hoe Duitse troepen vastliepen voor Moskou, hoe Japan de aanval opende op Pearl Harbor en hoe Hitler de oorlog verklaarde aan de Verenigde Staten. Op gevaar voor eigen leven keerde Britten in 1942 terug naar Europa, waar hij recitals speelde om de moraal hoog te houden. Werken als de Sinfonia da requiem of de Serenade gaven een stem aan de ‘nachtmerrie van het duister’ die over Europa neergedaald was.
Mondschein
‘Ik veeg hun steden van de kaart!’ Na een onverwacht bombardement op Berlijn in 1940 zette Hitler de Luftwaffe in om Engeland op de knieën te krijgen. Maandenlang werden Britse steden geterroriseerd door de ‘Blitz’. In november 1940 liet een luchtaanval met codenaam ‘Mondscheinsonate’ honderden brandbommen en parachutemijnen neerdalen op de industriestad Coventry. Het historische centrum, waaronder een prachtige kathedraal, lag in de as. Vijf jaar later bombardeerden Britse Lancasters en Amerikaanse Vliegende Forten de stad Dresden. ‘Vergelding’, aldus historicus Jörg Friedrich, ‘werd het narcoticum van de gebombardeerde gemeenschap.’ Na de oorlog werd de vernielde kerk van Coventry het veelzeggende decor voor de première van Brittens War Requiem.
Bergen-Belsen
In 1945 zag de Amerikaanse fotografe Lee Miller voor het eerst een vernietigingskamp. ‘Je moet geloven dat dit alles echt waar is’, drukte ze haar uitgever bij Vogue op het hart. Wat al jaren gefluisterd werd, bleek harde waarheid. De massavernietiging die het nazisme doorvoerde als antwoord op 'het joodse vraagstuk', had aan miljoenen mensen het leven gekost. Onmiddellijk na de oorlog traden Britten en violist Yehudi Menuhin op voor Holocaust-overlevenden. Zijn bezoek aan concentratiekamp Bergen-Belsen liet een verpletterende indruk na. ‘Alles wat hij sindsdien schreef, is ingekleurd door deze ervaring’, aldus Brittens levenspartner. In Death be not proud, het magistrale begrafenislied op tekst van John Donne, veroordeelt Britten de dood met majeurklanken ter dood.
Koud / Warm
Vanuit het ongracieuze kustplaatsje Aldeburgh zag de componist hoe snel na de Tweede Wereldoorlog de ideologische spanningen weer op scherp kwamen te staan. Tussen het kapitalistische westen en het communistische oosten woedde een ‘koude’ kernwapenoorlog, die meer dan eens bijna tot het kookpunt opgewarmd werd. Maar de Koude Oorlog was volgens historicus Niall Ferguson ook een cultuurstrijd ‘waarin kakelende professoren, rondtoerende jazzbands en deserterende balletdansers hun eigen rollen speelden.’ Het siert Britten dat hij niet aan hokjesdenken deed. Vanuit Aldeburgh ondernam hij reizen richting Moskou of New York, met Sovjetmusici als Mstislav Rostropovich en Dmitry Shostakovich onderhield hij warme vriendschappen.
Einde
Toen Britten stierf, kort voor zijn 63e verjaardag in 1976, stond de wereld aan het begin van een nieuw tijdperk. ‘Ben kon moeilijk met de wereld overweg’, zo herinnerde de Duitse bariton Dietrich Fischer-Dieskau zich later. Maar van de schroom die hem in het publiek overviel, is in zijn muziek niks te merken. Uit vrijwel alles wat hij componeerde, blijkt zijn onvoorwaardelijk engagement en geloof in een betere wereld. Luisteren naar Britten is luisteren naar een kunstenaar die onrecht en geweld in de ogen durfde te kijken. ‘Kinderbloed’, zo klinkt het in zijn laatste liedcyclus, ‘staart ons aan vanaf gebroken stenen.’
Speelt het filmpje niet op uw iPhone of iPad of hoort u niets? Bekijk het via deze link
Speelt het filmpje niet op uw iPhone of iPad of hoort u niets? Bekijk het via deze link
Ontdek het programma wo 08 – za 11 nov 2017
wo 08 - 26.11.17
FRONT - Beeldend parcours (08 – 26.11.2017) / Tentoonstelling, samengesteld door Soundcast
wo 08.11.17 / 20.00
Past & present / Debat over WO I
vr 10.11.17 / 20.00
Britten. War Requiem / Bochumer Symphoniker
za 11.11.17 / 20.00
Bochumer Symphoniker / Britten. War Requiem
FRONT - Beeldend parcours (08 – 26.11.2017) / Tentoonstelling, samengesteld door Soundcast
wo 08.11.17 / 20.00
Past & present / Debat over WO I
vr 10.11.17 / 20.00
Britten. War Requiem / Bochumer Symphoniker
za 11.11.17 / 20.00
Bochumer Symphoniker / Britten. War Requiem
Hail! Bright, Cecilia
Brittens moeder weet het zeker: na Bach, Beethoven en Brahms zal haar zoon de vierde grote B uit de klassieke muziek worden. Dat haar Benjamin bovendien geboren is op de feestdag van Sint Cecilia, patroonheilige van de muziek, sterkt haar in die overtuiging. Britten groeit op in Lowestoft, een slaperig havenstadje in het Engelse graafschap Suffolk. Op zijn vierde krijgt hij zijn eerste pianolessen, zijn eerste liedje componeert hij op vijf. Muziek is zijn passie en uitlaatklep, maar wanneer hij het piano- of altvioolspelen beu is, steekt hij de straat over, naar het strand en de zee. Tot aan zijn dood in 1976 zal Britten steeds in de nabijheid van de oceaan wonen. Aan een vriend vertelt hij dat hij nood heeft aan ‘die bijzondere atmosfeer van een huis aan het water.’
De zee!
Ook muzikaal kruist de zee zijn pad. In 1923 neemt zijn pianolerares hem mee naar een symfonisch concert in Norwich, waar hij overrompeld wordt door The Sea van Frank Bridge. Britten begint als een bezetene symfonische meesterwerken te analyseren. Twee jaar later heeft de twaalfjarige een ouverture klaar, een jaar later componeert hij een uit de kluiten gewassen symfonie met onder meer acht hoorns en oboe d'amore. Wanneer hij zijn muziek voorlegt aan Bridge, is die zo overtuigd van Brittens talent dat hij hem privé-lessen aanbiedt. In de week zit hij in Norfolk op kostschool, maar in het weekend neemt hij de trein richting Londen, waar Bridge hem laat kennismaken met nieuwe muziek. Als een tweede vader geeft Bridge zijn verwaande pupil lesjes in nederigheid. ‘Niet enkel hield hij me met beide voeten op de grond, hij bekritiseerde me ook onophoudelijk.’
London calling
Zestien jaar is Britten wanneer hij een beurs krijgt voor het Royal College of Music in Londen, waar zijn compositieleraar John Ireland hem berispt om de gewaagde, expressionistische trekjes in zijn muziek. Britten haat de verkeersdrukke, stinkende hoofdstad, maar Londen opent voor hem de weg. Hier kreeg hij in de jaren 1930 zijn eerste job, als componist voor documentaires als The King’s Stamp (over het ontwerp van een plakzegel voor George V) of Night Mail (over de posttrein tussen Londen en Schotland). In Londen werd hij vriendjes met dichter W.H. Auden, schudde hij de hand van Arnold Schönberg en raakte hij verslingerd aan tekenfilms van Mickey Mouse. Zijn voornemen om in Wenen bij Alban Berg te gaan studeren, wordt hem door leraren en zijn moeder uit het hoofd gepraat wegens ‘geen goede invloed’.
Jongens toch
Op 23 februari 1934, nota bene op de dag dat de BBC Brittens koraal A boy was born uitzendt, overlijdt
Edward Elgar. Met de dood van Elgar is de Britse muziek haar vlagvoerder kwijt,
maar zo beroemd is de twintigjarige Britten nog niet dat hij getipt wordt als diens
opvolger. Toch klinkt zijn muziek al in het buitenland. Op een festival voor
nieuwe muziek in Firenze heeft hij een crush op Wulff Scherchen, de tienerzoon
van dirigent Hermann Scherchen. Britten wordt zich pijnlijk bewust van zijn erotische
fascinatie voor –
zoals Auden het omschreef – ‘jongelingen zo mager als een lat, dat wil zeggen
voor aseksualiteit en onschuld’. Na de dood van zijn moeder en op aansporing
van Auden komt Britten met zijn homoseksualiteit in het reine. In 1937 leert
hij de tenor Peter Pears kennen, die zijn levenspartner zal worden.
Pacifisme
Van componist Frank Bridge leerde Britten om niet zomaar ‘een loos gebaar te maken, maar om te argumenteren en argumenteren.’ De componist schrijft links geëngageerde muziek in de stijl van Eisler, weigert deel te nemen aan het Officers’ Training Corps en wordt actief lid van de Peace Pledge Union, een pacifistische beweging die zich inzet voor het lot van oorlogsslachtoffers. Wanneer het fascisme in Europa de kop opsteekt, reist hij samen met Pears naar Amerika, waar hij zich permanent wil vestigen. In Brooklyn en Long Island hervindt hij zichzelf en beseft hij dat zijn wortels in Engeland liggen. Wanneer hij in 1942 als gewetensbezwaarde terugkeert, verklaart hij: ‘Als componist heb ik mijn hele leven gewijd aan creatie. Ik kan niet participeren aan destructie.’
Old mill
Britten rekende het geluid van water tot zijn vroegste herinneringen. De componist trekt weg uit het verstikkende en artistiek competitieve Londen en keert terug naar zijn geboortestreek Suffolk. Met het geld van zijn erfenis laat hij in het vissersdorpje Aldeburgh een verkommerde molen opbouwen tot zijn eerste eigen woning. De Old Mill, zoals het gebouw in de buurt bekend staat, wordt zijn muzikale safe haven. Met zicht op velden vol gele koolzaadbloemen, de rivier Alde en de magnifiek natuur van deze kuststreek componeert hij in de Old Mill zijn eerste meesterwerken: de Sinfonia da Requiem, The young person’s guide to the orchestra, de Serenade. Het winderige, zilte strand van Aldeburgh inspireert hem ook tot zijn eerste opera, Peter Grimes.
Speelt het filmpje niet op uw iPhone of iPad of hoort u niets? Bekijk het via deze link
Speelt het filmpje niet op uw iPhone of iPad of hoort u niets? Bekijk het via deze link
Verdronken tekst
Een maand na het einde van de Tweede Wereldoorlog gaat in Londen Peter Grimes in première. De muziekpers komt superlatieven te kort om Brittens eerste opera te prijzen. Het verhaal van Grimes, de gewelddadige visser die zijn leerjongens de dood injaagt, was neergeschreven door de 18e-eeuwse dichter George Crabbe, die in Aldeburgh geboren was. In deze vissersopera ontmaskert Britten moreel fatsoen als moordende kwaadsprekerij. Ook in zijn volgende tien opera’s toont Britten aan hoe geweld kerven nalaat in de menselijke ziel of hoe agressie een enkeling ten gronde richt. Vrijwel allemaal hebben ze een drop-out in de rangen. Grimes, Vere, Claggart, Quint, Oberon en Aschenbach: allen zijn het fragiele, gekneusde karakters die wedijveren met de goede orde.
Speelt het filmpje niet op uw iPhone of iPad of hoort u niets? Bekijk het via deze link
Speelt het filmpje niet op uw iPhone of iPad of hoort u niets? Bekijk het via deze link
Aldeburgh / Suffolk
Na Peter Grimes zit Brittens carrière in de lift. Zijn muziek wordt wereldwijd gespeeld, maar serialisten en avant-gardisten halen hun neus op voor zijn quasitonale signatuur en pakkende opera’s. Ook de emotionele strekking en melodieuze strelingen van zijn muziek worden in nieuwemuziekkringen op hoofdschudden onthaald. Britten laat de kritiek van zich afglijden en stampt in Aldeburgh een festival uit de grond waarin alle muziek – oud én nieuw – een plaats krijgt. Het gebrek aan een vaste concertplek lost hij op door een 19e-eeuwse mouterij op te kopen. Klankmannen van het Britse platenlabel Decca helpen de grote moutzaal om te tunen tot een van de knapst klinkende concertzalen ter wereld. Het gigantische houten dakgebinte, bakstenen muren en rieten stoelen van Snape Maltings Concert Hall schenken de luisteraar een onwerelds gevoel van rust.
Religie
Als componist laat Britten zich maar moeilijk vastpinnen. Naast een briljant opera- en liedcomponist, een inventief symfonicus en een uniek bedenker van kamermuziek is hij ook productief op vlak van religieuze (koor)muziek. Ook al is hij geen echte kerkganger, toch draagt de componist een diep geloof in iets groters dan hemzelf. ‘In het dagelijkse leven ben ik niet vreselijk gelovig’, zo zei hij tegen pianist Murray Perahia, ‘maar wanneer het om muziek gaat, ben ik een christelijk componist.’ De magnifieke Hymn to the Virgin, de (aartsmoeilijke) koorvariaties A boy was born, de op het Japanse Noh-theater gebaseerde kerkparabels of de Ceremony of Carols behoren tot het beste wat hij ooit schreef. Een van de noviteiten die hij introduceerde, was de ‘canticle’: een niet-dramatische minituuropera met liturgische ondertonen.
Speelt het filmpje niet op uw iPhone of iPad of hoort u niets? Bekijk het via deze link
Speelt het filmpje niet op uw iPhone of iPad of hoort u niets? Bekijk het via deze link
Dood in Aldeburgh
Death in Venice – naar de novelle van Thomas Mann over een Duitse schrijver die in Venetië geobsedeerd raakt door een jongetje – is Brittens laatste grote werk. Peter Pears spreekt over een ‘kwaadaardige opera die nog eens zijn dood wordt’, en effectief moet Britten onmiddellijk na het voltooien van de partituur onder het mes, waardoor hij niet aanwezig kan zijn op de première. De wonderlijke partituur, waarin zowel obsessieromantiek als gamelanmuziek klinkt, besluit met een meditatie op het thema van de dood: atonale melodieën breken op in een tonaal aftastende klimbeweging en wegstervende klokjes. De dood laat hem niet meer los: in het Derde strijkkwartet, zijn laatste meesterwerk, herneemt hij thema’s uit de opera. In 1976 sterft Britten in Aldeburgh, in de armen van zijn levenspartner.
Speelt het filmpje niet op uw iPhone of iPad of hoort u niets? Bekijk het via deze link
Speelt het filmpje niet op uw iPhone of iPad of hoort u niets? Bekijk het via deze link
Ontdek het programma wo 18 – za 21 okt 2017
wo 08 - 26.11.17
FRONT - Beeldend parcours (08 – 26.11.2017) / Tentoonstelling, samengesteld door Soundcast
wo 08.11.17 / 20.00
Past & present / Debat over WO I
vr 10.11.17 / 20.00
Britten. War Requiem / Bochumer Symphoniker
za 11.11.17 / 20.00
Bochumer Symphoniker / Britten. War Requiem
FRONT - Beeldend parcours (08 – 26.11.2017) / Tentoonstelling, samengesteld door Soundcast
wo 08.11.17 / 20.00
Past & present / Debat over WO I
vr 10.11.17 / 20.00
Britten. War Requiem / Bochumer Symphoniker
za 11.11.17 / 20.00
Bochumer Symphoniker / Britten. War Requiem
War Requiem
Na het trauma van de totale oorlog beleefde Europa het wonder van de wederopstanding. Welvaart, optimisme en vrede hingen in de lucht, maar Britten wist dat oude zonden nooit verdwijnen. Zijn War Requiem is een aangrijpende aanklacht tegen oorlog en geweld.
Vredesboodschap
Na de Tweede Wereldoorlog hoopte men dat uit de as van het verleden een nieuw begin zou verrijzen. In het gebombardeerde Coventry werd naast de verwoeste kathedraal een nieuwe kerk opgetrokken, die idealen van verzoening en eendracht uitdrukte. Op de inhuldiging, 30 mei 1962, beleefde Brittens War Requiem zijn aangrijpende wereldpremière. In de aanvankelijke bezetting – een Engelse tenor (Peter Pears), een Duitse bariton (Dietrich Fischer-Dieskau) en een Russische sopraan (Galina Visjnevskaja) – lag een niet te missen boodschap van broederlijkheid besloten. Ook al kreeg Visjnevskaja van de Sovjetstaat geen uitreisvisum: Brittens vredesboodschap sprak voor miljoenen. In zijn memoires herinnerde Fischer-Dieskau zich hoe ‘de eerste uitvoering een atmosfeer van zo’n intensiteit schiep, dat ik op het einde volledig van de kaart was. Ik wist niet waar ik mijn gezicht moest verbergen.’
Alle oorlogen
Brittens War Requiem is geen grafzang voor de Eerste of Tweede Wereldoorlog, maar een herdenking van slachtoffers van alle oorlogen en een universele aanklacht tegen de zinloosheid van oorlogsleed. Als pacifist was de componist met zijn muziek meermaals in verzet gekomen tegen onrecht en geweld: in zijn opera’s speelt onderdrukking een grote rol en in werken als de Ballad of heroes of de Spring symphony had hij zijn afschuw voor agressie en hoop op een betere wereld uitgedrukt. Tijdens de oorlog had hij met de Sinfonia da requiem een orkestwerk geschreven dat ‘zo anti-oorlogs als enigszins mogelijk’ was, en toen in 1948 Mahatma Gandhi vermoord werd, ontstond de idee voor een pacifistisch requiem.
Armworstelen
Toen de componist zijn War Requiem schreef, was het losbranden van een nucleaire oorlog geen abstract, maar een reëel vooruitzicht. Hoewel de Koude Oorlog nooit uitmondde in een openlijke slag, bracht die genoeg nucleaire bommen voort om de wereld te vernietigen. Bovendien werden aan de periferie van beide kampen bloedige oorlogen uitgevochten, zoals in Korea, Cambodja en Vietnam. Britten begreep goed dat de ideologische competitie tussen Amerika en de Sovjetunie meer was dan een potje armworstelen. In de buurt van Aldeburgh, waar hij woonde, lagen nucleaire wapens opgeslagen op een militaire legerbasis. Tijdens het componeren hoorde hij het angstwekkende geraas van legervliegtuigen die overvlogen. Veel van de angst en onzekerheid die toen in de lucht hing is in zijn muziek geslopen.
Heilsbeloftes
Dat Britten de Latijnse dodenmis (het ‘requiem’) uitkoos als vorm om het trauma van de oorlog te bezweren, is geen toeval. Naast liturgie en gebed voor het zielenheil van de overledene(n) is het requiem ook een poging om met de dood in het reine te komen. In de Latijnse tekst van het requiem voltrekt zich een overgang van donkerte, verdriet en angst naar licht, sereniteit en hoop. Zeker sinds de 19e eeuw werd de vorm van het requiem gebruikt om een artistiek en persoonlijk antwoord te formuleren op het vraagstuk van de dood. Brittens War Requiem ontstijgt en bekritiseert de traditionele begrafenisliturgie: door de Latijnse mistekst aan te vullen met anti-oorlogsgedichten kwam de componist op tegen valse heilsbeloftes en goedkope sentimenten.
Diabolus in musica
Onrust zit al vanaf de start ingebakken in het War Requiem. Als uitgangspunt voor de ganse compositie koos Britten voor het verontrustende interval van de tritonus: de notensprong die door middeleeuwse geleerden ‘de muzikale duivel’ genoemd werd. Omdat dit interval net niet oplost, veroorzaakt het ongemak in het oor van de luisteraar. Precies wat Britten zocht: door de tritonus te gebruiken als bouwsteen legde hij ook muzikaal een ambigue en onrustbarende boodschap bloot. Aan het begin domineert de tritonus het klankbeeld. Door de fluisterwoorden ‘requiem aeternam’ (‘rust in vrede’) te koppelen aan dit spanningsvolle interval, geeft Britten aan dat rust niet met een schietgebedje bereikt zal worden.
War Opera
Opera, vermomd als kerkmuziek. Zo werd het Requiem van Verdi genoemd, en ook Brittens War Requiem is met gevoel voor drama in elkaar gestoken. Voor de Latijnse misteksten rolde de componist grandioze middelen uit: gemengd koor, symfonisch orkest, solosopraan. Dat Britten in de menslievende atheïst Verdi een geestverwant vond, laat zich ook muzikaal nasporen. Kennersoren hebben de vele parallellen en verwantschappen tussen beide dodenmissen op een rij gezet. Meest opvallend is de Verdiaanse emotionaliteit waarmee de sopraan het Lacrimosa tot een magistrale, gitzwarte opera-aria maakt. De grootse, aan Verdi refererende Latijnse tekstpassages verankeren het War Requiem in een majestueuze traditie.
Speelt het filmpje niet op uw iPhone of iPad of hoort u niets? Bekijk het via deze link
Speelt het filmpje niet op uw iPhone of iPad of hoort u niets? Bekijk het via deze link
Loopgravenpoëzie
Om de requiemtekst in een scherp perspectief te plaatsen, injecteerde Britten het kerklatijn met een slimme selectie uit de loopgravenpoëzie van Wilfred Owen, de dichter-militair die sneuvelde net voor het eind van de Eerste Wereldoorlog. Owens gedichten, gezongen door tenor en bariton, aangevuld met een miniatuurorkestje in de stijl van Brittens kameropera’s, doorprikken de religieuze clichés die uit het koor opklinken. Anthem for doomed youth hekelt christelijke rituelen met korzelig harpgetokkel of Bugles sang laat de trompetten van het Laatste Oordeel een toontje lager toeteren. Ronduit provocatief is Owens dramatisering van Abraham die zijn zoon offert: net wanneer de engel wil ingrijpen, doodt Abraham zijn zoon en ‘de helft van het zaad van Europa, één na één’. Britten vangt de tekst in burleske muziek waar het sarcasme van afdruipt.
Strange meeting
Niet alles wat tenor en bariton zingen, is ironisch bedoeld. In het Agnus Dei voegt de tenor een Latijnse commentaar toe aan de katholieke requiemtekst. Wanneer het koor afsluit op de woorden ‘dona eis requiem sempiternam’ (‘geef hen de eeuwige rust’) vult de tenor hen aan met de slotzin ‘dona nobis pacem’ (‘geef ons de vrede’): een zin die in het traditionele requiem niet voorkomt, maar voor een pacifist als Britten bijzondere lading had. Emotioneel hoogtepunt van het War Requiem is het homo-erotische gedicht Strange meeting, waarin tenor en bariton twee gesneuvelde soldaten vertolken die elkaar na de dood in de armen vallen. ‘Laat ons nu slapen’, zingen ze samen op gelukzalige vocalises.
Speelt het filmpje niet op uw iPhone of iPad of hoort u niets? Bekijk het via deze link
Speelt het filmpje niet op uw iPhone of iPad of hoort u niets? Bekijk het via deze link
Engelenkoor
Naast operateske grandeur (sopraan, koor en orkest) en lucide poëzie (tenor, bariton en ensemble) zet Britten nog een derde dimensie in. Een jongenskoor, begeleid door orgel, brengt spirituele innigheid in het conflict tussen geloof en rede. Het engelachtige gezang van deze kinderstemmen krijgt extra gewichtloosheid door de archaïsche akkoorden en de aan gregoriaans verwante melodieën die Britten voorschrijft. In de slotmaten wiegen ze de soldaten uit Owens gedicht vredevol in slaap.
Speelt het filmpje niet op uw iPhone of iPad of hoort u niets? Bekijk het via deze link
Speelt het filmpje niet op uw iPhone of iPad of hoort u niets? Bekijk het via deze link
Amen
Is het War Requiem een droeve, poëtisch geladen dodenzang, of juist een aanklacht tegen oorlogsgruwel? Dat Britten in dit werk voorbijgaat aan genocide of bloedvergieten, werd hem door critici aangewreven. Toch eindigt het War Requiem niet onbetwist harmonieus. Een abrupte terugkeer van de tritonus in buisklokken doet de jongensstemmen terugkeren naar het begin. Uitgeblust en verslagen zucht het koor zich naar de onwezenlijke slotmaat, een desoriënterend majeurakkoord. Het plots oplichten van deze klank is een signaal, dat doet denken aan de analyse die historicus Eric Hobsbawm in zijn overzicht van de 20e eeuw maakt. ‘Laten we hopen dat de wereld beter, rechtvaardiger, levensvatbaarder zal worden. De oude eeuw is niet goed geëindigd.’
Omlaag schuiven om verder te gaan
Swipe to continue
Vegen om verder te gaan
War Requiem
De eindeloze oorlog
(On)schuld
De Groote Oorlog
Fandango
Nachtmerrie
Mondschein
Bergen-Belsen
Koud / Warm
Einde
Sander
Een stille kracht
Hail! Bright, Cecilia
De zee!
London calling
Jongens toch
Pacifisme
Old mill
Verdronken tekst
Aldeburgh / Suffolk
Religie
Dood in Aldeburgh
War Requiem
Alle oorlogen
Armworstelen
Heilsbeloftes
War Opera
Loopgravenpoëzie
Strange meeting
Engelenkoor
War Requiem
De eindeloze oorlog
(On)schuld
De Groote Oorlog
Fandango
Nachtmerrie
Mondschein
Bergen-Belsen
Koud / Warm
Einde
Sander
Een stille kracht
Hail! Bright, Cecilia
De zee!
London calling
Jongens toch
Pacifisme
Old mill
Verdronken tekst
Aldeburgh / Suffolk
Religie
Dood in Aldeburgh
War Requiem
Alle oorlogen
Armworstelen
Heilsbeloftes
War Opera
Loopgravenpoëzie
Strange meeting
Engelenkoor