Inleiding
Wolfgang Amadeus MozartRequiem
Over Mozarts mythische zwanenzang zijn al boeken vol geschreven. Mozart is dan ook een fenomeen, een ijkpunt voor alle componisten na hem. Zijn Requiem is al even berucht. Het is niet alleen zijn bekendste, maar ook zijn meest mysterieuze werk.
Ontdek hieronder het verhaal achter de componist, het werk en de tijdsgeest! Live beleven? Bekijk het volledige programma van Topstukweek Mozart (di 23 okt. - vr 26 okt. 2018)
Ontdek hieronder het verhaal achter de componist, het werk en de tijdsgeest! Live beleven? Bekijk het volledige programma van Topstukweek Mozart (di 23 okt. - vr 26 okt. 2018)
Rusteloos talent met grote mond
Wolfgang Amadeus Mozart groeide op als reizend wonderkind, verfoeide als jongvolwassene het provinciale Salzburg en omarmde later het freelancers-bestaan in Wenen. Vrijheid van geest, dat zocht hij. De ruimte om te componeren wat hij in zijn hoofd had, zonder te moeten beknibbelen op creativiteit. Geldproblemen en een bestaan vol hoogtes en laagtes waren de keerzijde. Hij stierf te vroeg. Aan wat – dat zullen we nooit helemaal met zekerheid weten.
Wonderkind
Mozarts ouders hadden al snel door dat hun zoon meer dan de gewone portie talent bezat. De driejarige Wolfgang keek gretig toe tijdens de klavierlessen van zijn zus Nannerl. Niet veel later dansten zijn vingers even vaardig over de toetsen. Dankzij de doorgedreven lessen van zijn vader Leopold, violist en muziekpedagoog, speelde hij op zijn zesde als een volleerd virtuoos. Op zijn vijfde krabbelde hij zijn eerste composities bij elkaar.
Reizen
Leopold wilde het talent van zijn kinderen aan de hele wereld laten zien. De kleine Wolfgang bracht vanaf zijn zevende het grootste deel van zijn kindertijd door in reiskoetsen. Dwars door Europa reisden ze, op weg naar hoogwaardigheidsbekleders, mogelijke mecenassen en muzikanten met invloed. Samen met zijn zus speelde Wolfgang concerten in Brussel, Parijs en Londen. Ze reisden door Duitsland, Frankrijk, Engeland en later ook door Nederland, Zwitserland en Oostenrijk. Niet alleen Wolfgangs pianospel ving de aandacht. Ook zijn vermogen om muziekstukken neer te schrijven nadat hij ze soms slechts een enkele keer gehoord had, maakte indruk. En dan was er nog zijn grote improvisatietalent. Maar glorieus was het leven van de Mozarts niet: de reizen waren lang en vermoeiend, vaak werden Nannerl en Wolfgang ziek en moesten ze het bed houden.
Internationale smaak
Mozart pikte heel wat op over de muziek die hij onderweg hoorde en zijn oren wenden aan de vele verschillende muziekstijlen in Europa. In Londen ontmoette hij bijvoorbeeld Johann Christoph Bach, de jongste zoon van Johann Sebastian Bach. Onder zijn invloed schreef Mozart, acht jaar oud, zijn eerste symfonie neer. Op zijn twaalfde componeerde hij zijn eerste werk voor het theater. Dat werd Bastien und Bastienne, een korte, speelse opera die knipoogde naar de opera’s die Mozart in Parijs had gezien.
Italiaanse opera
In 1769 vertrok Mozart naar Italië, het walhalla van de opera. Dit keer met enkel zijn vader als gezelschap. Meer dan twee jaar lang toerden ze met tussenpauzes door het land. Mozart rijfde nieuwe compositieopdrachten binnen en deed heel pauselijk Rome versteld staan toen hij het bekende Miserere van Allegri – een stuk waarvan de partituur de exclusieve eigendom was van het Vaticaan – uit het hoofd neerpende. Ondertussen componeerde hij er lustig op los: niet alleen opera’s, maar ook symfonieën, een oratorium, strijkkwartetten … Leopold hoopte in Italië een vaste aanstelling voor zijn zoon binnen te halen, maar slaagde daar ondanks de bijzonder goede ontvangst van Mozarts muziek niet in.
Salzburg
Bij terugkomst in Salzburg kreeg Mozart een vaste baan aangeboden in dienst van de nieuwe aartsbisschop, Hieronymus von Colloredo. Mozart probeerde nieuwe genres uit en raakte gepassioneerd door de mogelijkheden van de viool. Vijf vioolconcerto’s volgden. Vanaf 1776 was het dan weer vooral de piano die zijn aandacht trok. Maar het salaris in Salzburg viel niet mee en op veel applaus van de aartsbisschop moest hij ook al niet rekenen. Salzburg werd al snel te klein voor Mozarts ambities. In 1777 vertrok hij samen met zijn moeder op reis, op zoek naar een beter betaalde aanstelling. Het werd een van de dieptepunten in zijn leven. In Parijs oogstte hij succes met een symfonie, speciaal geschreven op maat van het Franse publiek. Maar toen werd zijn moeder ziek en stierf. Mozart keerde met lege handen en een verzwaard hart naar Salzburg terug.
Wenen
Meer dan eens getuigde Mozart in zijn brieven over zijn moeilijke relatie met de aartsbisschop. Zijn vader toonde zich echter bijzonder behoudsgezind en maande zijn zoon aan om in Salzburg te blijven. Tijdens een lang verblijf van de aartsbisschop in Wenen, kreeg Mozart echter een eetplaats aangeboden tussen de dienstjongens en de koks. Dat zinde hem allerminst. Bovendien verbood de aartsbisschop hem op te treden in de huizen van edellieden. Onder andere op een concert dat bijgewoond werd door de keizer en waar Mozart zowat de helft van een jaarsalaris had kunnen verdienen op een enkele avond. De temperatuur steeg, Mozarts onvrede broeide. Na een verhitte discussie, liet Mozart de aartsbisschop weten dat hij naar zijn verdere diensten mocht fluiten. Dat was het begin van Mozarts bestaan als freelancer in Wenen.
Eerste jaren in Wenen
Mozart gaf les, publiceerde zijn muziek en concerteerde vaak als pianist. Wenen droeg hem op handen. Zijn opera Die Entführung aus dem Serail, waarvan het verhaal zich in een Turkse harem afspeelde, groeide uit tot een groot, internationaal succes. In een bekende, maar historisch allicht niet helemaal correcte anekdote, zou keizer Jozef II gezegd hebben: ‘Dit is te mooi voor onze oren, er zijn te veel noten.’ Mozart zou ad rem geantwoord hebben: ‘Er zijn precies zoveel noten als er zouden moeten zijn.'
Constanze
Meteen na zijn vertrek bij de aartsbisschop vond Mozart onderdak bij de familie Weber. Mozart kende de Webers al langer. Aloysia, de tweede oudste dochter van deze muzikale familie, was immers Mozarts eerste liefde. Dit keer viel zijn oog op Constanze. Ze werd uiteindelijk zijn vrouw, ondanks de scherpe tegenkanting van zijn vader. Ze zouden samen zes kinderen krijgen, waarvan er slechts twee de prille kindertijd overleefden. In de eerste jaren van hun huwelijk leefden Mozart en zijn vrouw te midden van de Weense jetset van toen. Mozart organiseerde zijn eigen concerten, vaak in balzalen of restaurants, waarbij hij zelf dirigeerde of aan de piano zat. In diezelfde jaren trad Mozart toe tot de vrijmetselarij. Hij was een graag geziene gast in de loge en de idealen van de vrijmetselarij zouden een belangrijke rol gaan spelen in heel wat van Mozarts muziek.
Da Ponte
Mozart had in de voorgaande jaren weinig aandacht aan opera besteed. Maar dankzij de ontmoeting met de schrijver Lorenzo Da Ponte, ging hij opnieuw voor het theater componeren. Da Ponte en Mozart zouden samen geschiedenis schrijven. Hun eerste samenwerking Le nozze di Figaro sloeg de kenners met verstomming en bevreemdde de minder ervaren luisteraars. De rijkdom van de muziek was zo overdonderend dat veel luisteraars tijd nodig hadden om eraan te wennen. Ook het libretto van Da Ponte verbaasde, omwille van zijn sociale scherpte en de levendige humor. Don Giovanni werd de tweede samenwerking van het team Mozart-Da Ponte. Mozarts vader stierf in mei 1787, zonder het grote succes van beide opera’s te hebben meegemaakt. In 1787 kreeg Mozart eindelijk opnieuw een vaste betrekking. De keizer stelde hem aan als componist van kamermuziek. Een deeltijdse baan, waarvan het inkomen bijzonder welkom was.
Moeilijkheden
Oostenrijk geraakte in een oorlog verwikkeld met Turkije. De aristocratie had plots belangrijkere zorgen en Mozarts inkomsten daalden drastisch. Voortdurende geldzorgen plaagden hem. Hij moest telkens nieuwe leningen aangaan bij zijn vriend logebroeder Michael von Puchberg. Hij verhuisde met zijn gezin naar de voorstad en trok zich meer en meer uit het openbare leven terug. Hij verscheen nauwelijks nog op het podium en componeerde minder en trager dan voorheen. Leed Mozart aan een depressie, zoals sommige van zijn biografen suggereerden? Wel werkte hij zijn laatste drie symfonieën af en het sluitstuk van zijn samenwerking met Da Ponte, Così fan tutte.
Met de dood voor ogen
Helemaal op het einde van zijn leven keerde het tij opnieuw en schreef Mozart enkele van zijn meest gekoesterde werken, zoals het Klarinetconcerto, het Pianoconcerto in Bes en Die Zauberflöte. Hij solliciteerde bovendien met succes naar de post van assistent-kapelmeester van de Stephansdom. Hij was hoopvol en keek ernaar uit meer kerkmuziek te kunnen componeren. Om diezelfde reden was hij ook erg blij met de anonieme bestelling voor een requiem. Bij de première van zijn opera La clemenza di Tito, in september 1791 in Praag, werd hij echter voor het eerst ernstig ziek. Na een korte opleving, waarin hij het werk aan het requiem verder zette, ging het opnieuw bergaf. Mozart moest het bed houden vanaf november en stierf op 5 december 1791. Waaraan hij stierf zullen we wellicht nooit helemaal zeker weten. Het Requiem bleef onafgewerkt.
Ontdek het programma di 23 – vr 26 okt 2018
di 23.10.18 / 20.00
Mozarts mysterieuze dodenmis - Lezing door Pieter Bergé
Meer info
wo 24.10.18 / 14.00
De muzikaliteit in het werk van Alain Platel - Open Universiteit
Meer info
di 23 & do 24.10.18 / 20.00
Requiem pour L. - Alain Platel & Fabrizio Cassol / les ballets C de la B
Meer info
do 25.10.18 / 19.00
Amadeus Extravaganza / Feest met Formans film Amadeus
Meer info
vr 26.10.18 / 20.00
Orchestre des Champs-Elysées & Collegium Vocale Gent / Mozart. Requiem
Meer info
Mozarts mysterieuze dodenmis - Lezing door Pieter Bergé
Meer info
wo 24.10.18 / 14.00
De muzikaliteit in het werk van Alain Platel - Open Universiteit
Meer info
di 23 & do 24.10.18 / 20.00
Requiem pour L. - Alain Platel & Fabrizio Cassol / les ballets C de la B
Meer info
do 25.10.18 / 19.00
Amadeus Extravaganza / Feest met Formans film Amadeus
Meer info
vr 26.10.18 / 20.00
Orchestre des Champs-Elysées & Collegium Vocale Gent / Mozart. Requiem
Meer info
Mozart en de mythes
Na zijn dood groeide Mozarts reputatie razendsnel. Het Requiem speelde een centrale rol in de mythevorming rond Mozarts leven. Een miskend genie, maakten de romantici uit de 19e eeuw van hem. Bij wie de dood, vermomd als anonieme bode, op de deur klopte en hem beval de muziek voor zijn eigen begrafenis te componeren. Nadat de laatste noot was neergepend, verliet ook de laatste levensadem hem – zo stelde men het zich graag voor. Feit en fictie vloeiden in elkaar over en creëerden een verhaal dat haast te mooi was om aan te weerstaan. Dat de dood in dit requiem wel erg dichtbij komt, verklaart ook vandaag nog voor een groot deel onze fascinatie ervoor.
‘Het beroemde Requiem van Mozart… overweldigde me zozeer dat ik me, toen ik thuiskwam, op de grond wierp en huilde en schreeuwde als een waanzinnige.’schilder Rudolph Friedrich Watzmann, na een uitvoering in Dresden, 1869
Graaf von Walsegg
Even de feiten op een rijtje. De geschiedenis van Mozarts Requiem begon bij de dood van gravin Anna von Walsegg op 14 februari 1791. Haar man, graaf Franz von Walsegg, wilde haar waardig herdenken. Hij bestelde een exuberante graftombe bij een Weense beeldhouwer en wendde zich tot Mozart voor het componeren van een mis. De graaf was een getalenteerd amateurmuzikant. Al deed hij zich graag beter voor: hij had de gewoonte om werk van andere componisten te laten doorgaan voor eigen creaties. Met het requiem dat Mozart voor hem zou schrijven, was hij hetzelfde van plan. Dat was de reden waarom Mozart de opdracht kreeg in de vorm van een anonieme brief, hoogst waarschijnlijk afgeleverd door een klerk in dienst van Walseggs Weense advocaat. Mozart ontving een voorschot en zou de rest van het honorarium ontvangen als hij de volledige partituur klaar had.
Onvolledige partituur
Mozart stierf echter vooraleer hij het Requiem had kunnen afwerken. Mozarts echtgenote Constanze riep de hulp in van twee Weense collega’s componisten, Joseph Eybler en Franz Xaver Süβmayr. Zij vervolledigden de partituur zodat Constanze alsnog aanspraak kon maken op het tweede deel van het honorarium. Geld dat ze als jonge weduwe met twee kinderen broodnodig had. Eybler en vooral Süβmayr, die het grootste deel van het werk deed, stonden voor een heikele taak. De requiemmis was namelijk verre van compleet. Mozart had enkel het openingsdeel, het Introït, volledig afgewerkt. Negen andere delen waren alleen maar schetsmatig neergepend. De koorpartijen en de baspartij stonden er. Maar de orkestpartijen moesten, op enkele suggesties na, nog volledig worden ingevuld. Van het Lacrimosa stonden er maar acht maten genoteerd. De vijf laatste delen ontbraken volledig.
Fictie
De faam van wat velen als Mozarts ultieme meesterwerk beschouwen, berust dus op een partituur die voor een belangrijk deel niet door hemzelf geschreven werd. Een ongemakkelijke waarheid, die zo snel mogelijk met fictie werd toegedekt. Dat begon meteen na zijn dood. Verschillende krantenberichten bevatten reeds de belangrijkste elementen van wat later de Mozart-mythe zou worden. De onbekende, donkere bode die op Mozarts deur klopte. Het feit dat Mozart zelf geloofde dat hij zijn eigen begrafenismuziek aan het schrijven was. Dat hij schreef met tranen in de ogen en doodsangst in het hart. En belangrijker nog: de bevestiging dat Mozart het requiem volledig had afgewerkt. De bron achter deze krantenberichten was waarschijnlijk Constanze, die de waarde van Mozarts artistieke nalatenschap wilde veiligstellen.
Boodschapper van de dood
Die versie van de feiten werd versterkt door Mozarts eerste biograaf, Franz Xaver Niemetschek, opnieuw ingefluisterd door Constanze. Friedrich Rochlitz op zijn beurt wijdde twee belangrijke tijdschriftartikels aan Mozarts Requiem. Hij schilderde Mozart af als ‘verzonken in melancholische fantasieën’, ‘meermaals bezwijkend onder het zware werk’, ‘overtuigd dat de boodschapper een ongewoon wezen was, dat in contact stond met een andere wereld, en gezonden was om hem zijn dood aan te kondigen’. Dat was spek voor de bek van romantische lezers, die gek waren op melodrama en zich maar wat graag verloren in de eerste gothic novels.
Armengraf
Dat Mozart begraven werd in een anoniem graf, zonder noemenswaardig eerbetoon is eveneens een mythe die bijdroeg aan de status van het Requiem. Mozarts begrafenis lag echter in de lijn van de nieuwe regels die keizer Jozef II had opgelegd. De keizer had een hekel aan de overdadige begrafenisrituelen in Wenen. Volgens de nieuwe wetten mocht de kist niet samen met het lichaam begraven worden. Vijf overledenen per graf was de regel, graftombes en bloemen waren verboden. Enkele dagen na Mozarts begrafenis werd de onvolledige partituur van het Requiem uitgevoerd op een herdenkingsmis waarop heel wat collega’s en sympathisanten aanwezig waren. De door Süβmayr afgewerkte partituur weerklonk een maand na Mozarts dood op een groot concert georganiseerd door Mozarts vriend en opdrachtgever Baron Von Swieten. De opbrengst ervan ging naar Constanze en de kinderen.
Mozart en Salieri
Het onwaarschijnlijke verhaal van Mozarts dood inspireerde heel wat schrijvers, dichters en kunstenaars. Zo doken er elementen uit de Mozart-mythe op in heel wat gothic novels. Vele dichters probeerden Mozarts doodsangst in verzen te vangen. Het bekendst is echter Alexander Pushkins toneelstuk Mozart en Salieri. Daarin diept Pushkin de vermeende vijandschap tussen Mozart en de hofcomponist van de keizer, Antonio Salieri, verder uit. Salieri vergiftigt Mozart. Mozart speelt net voor hij sterft het voltooide requiem voor. Salieri huilt tranen van ‘pijn en verdriet’, zijn ziel vervuld ‘van magische klanken’.
Amadeus
In de jaren tachtig van deze eeuw baseerde regisseur Miloš Forman zijn film Amadeus op datzelfde toneelstuk. De film reproduceert daarnaast alle elementen uit de Mozart-mythe met zoveel overtuigingskracht dat ze deel zijn gaan uitmaken van onze algemene cultuur. In de bekende scène waarin de stervende Mozart aan Salieri het Confutatis dicteert, lijkt het alsof we heel even mee in het hoofd van het genie kunnen kruipen. Toch is de hele scène verzonnen. Mozart heeft geen enkel stuk van de partituur gedicteerd en al zeker niet aan Salieri. Bovendien weten we dat Mozart anders componeerde. Het is zeker zo dat hij pas iets op papier zette, als hij het hele stuk in zijn hoofd had zitten. Maar hij schreef eerst de belangrijkste partijen op en vulde pas daarna de andere stemmen in – iets waar hij in het geval van het Confutatis zelfs nooit toe gekomen is.
Geen dood zonder verhaal
Veel 19e-eeuwers konden het Requiem eenvoudigweg niet los zien van Mozarts leven en dood. ‘Dit werk vertelt de geschiedenis van Mozarts leven – een verwijt aan de mensheid voor het negeren van het grootste genie dat ooit op aarde rondliep’, zo noteerde een luisteraar. Of nog: ‘Dit werk doet ons de weemoed voelen van de componist, zo duidelijk zit die in dit werk vervat’. Wij hebben vandaag de keuze. We kunnen het Requiem beluisteren met enkel de naakte feiten in onze oren. Wetende dat we naar een partituur luisteren die slechts voor een deel door Mozart gecomponeerd werd, besteld door een gekke graaf, waaraan Mozart met artistieke voldoening en professionele werkijver schreef – niet meer, maar ook niet minder. Of we besluiten te luisteren naar alle verhalen die meezinderen in onze verbeelding van het Requiem: alsof we luisteren naar de stem van iemand die de dood recht in de ogen kijkt.
Ontdek het programma di 23 – vr 26 okt 2018
di 23.10.18 / 20.00
Mozarts mysterieuze dodenmis - Lezing door Pieter Bergé
Meer info
wo 24.10.18 / 14.00
De muzikaliteit in het werk van Alain Platel - Open Universiteit
Meer info
di 23 & do 24.10.18 / 20.00
Requiem pour L. - Alain Platel & Fabrizio Cassol / les ballets C de la B
Meer info
do 25.10.18 / 19.00
Amadeus Extravaganza / Feest met Formans film Amadeus
Meer info
vr 26.10.18 / 20.00
Orchestre des Champs-Elysées & Collegium Vocale Gent / Mozart. Requiem
Meer info
Mozarts mysterieuze dodenmis - Lezing door Pieter Bergé
Meer info
wo 24.10.18 / 14.00
De muzikaliteit in het werk van Alain Platel - Open Universiteit
Meer info
di 23 & do 24.10.18 / 20.00
Requiem pour L. - Alain Platel & Fabrizio Cassol / les ballets C de la B
Meer info
do 25.10.18 / 19.00
Amadeus Extravaganza / Feest met Formans film Amadeus
Meer info
vr 26.10.18 / 20.00
Orchestre des Champs-Elysées & Collegium Vocale Gent / Mozart. Requiem
Meer info
Een mis voor de doden
Zowat elke 19e-eeuwse componist vond muzikale inspiratie in Mozarts Requiem. Beethoven kopieerde het Kyrie met de hand om het beter te kunnen begrijpen en schold een collega uit voor ‘dwaze ezel’ toen die het waagde de echtheid van het werk in vraag te stellen. Schubert en Rossini putten uit het Requiem voor hun vroege vocale werken, Berlioz voor zijn Grande messe des morts en Liszt gebruikte het Requiem als vertrekpunt voor improvisaties op de piano. Mozarts laatste compositie stierf beslist niet met hem.
Eeuwige rust
‘Requiem aeternam dona eis, Domine’ zo luiden de eerste woorden van de katholieke mis voor de doden: ‘Heer, geef hen eeuwige rust.’ Veel eeuwen lang werd de tekst van de requiemmis enkel in het gregoriaans gezongen, eenstemmig en eenvoudig. Pas vanaf de 15e eeuw doken er voor het eerst meerstemmige en complexere versies van de requiemmis op. De versie van Johannes Ockeghem is de oudste overgebleven. Vanaf de 17e eeuw werden er steeds meer en steeds flamboyantere requiemmissen gecomponeerd, met name voor de begrafenissen van belangrijke personen. Mozart zelf woonde als vijftienjarige de begrafenis bij van de Prins-Aartsbisschop van Salzburg en speelde mee in het requiem dat Michael Haydn voor die gelegenheid had gecomponeerd. Een gebeurtenis die een diepe indruk naliet bij de jonge Mozart.
Dag van woede
De precieze samenstelling van de requiemmis veranderde doorheen de geschiedenis een aantal keer onder invloed van kerkelijke hervormingen. De laatste toevoeging aan de requiemmis was de omvangrijke Sequentia, gebaseerd op een gedicht van Thomas de Celano uit de 13e eeuw. Het gedicht beschrijft de dag des oordeels. Zij die Gods genade hebben aangenomen worden gered, en zij die Gods genade hebben afgewezen worden verbannen naar een rijk van eeuwige vlammen. Angst overheerst in deze verzen met herhaalde rijmen in een stampend, huiveringwekkend ritme. Precies omwille van die lugubere sfeer wordt de Sequentia vandaag meestal niet meer uitgevoerd in de requiemmis. Maar Mozart wist er bijzonder sprekende muziek uit te puren.
Respect voor de traditie
In Mozarts Requiem zitten heel wat verwijzingen naar het werk van andere componisten. Het toont aan dat hij zich met deze mis heel bewust wilde inschrijven in een traditie van muziek voor de doden. Het muzikale materiaal van het Introït, bijvoorbeeld, leende Mozart bijna volledig uit het openingskoor van Händels Funeral Anthem for Queen Caroline. Wanneer je beide na elkaar beluistert wordt de gelijkenis duidelijk.
Ook in de verdere delen zitten verwijzingen naar het werk van Händel en ook het Requiem van Michael Haydn wordt op vele manieren geciteerd. De manier echter waarop de verschillende stemmen in het requiem om en door elkaar heen zingen, had Mozart bij Bach opgepikt. In het Requiem wordt ten volle duidelijk hoezeer Mozart de muziek van Bach bestudeerd had.
Ook in de verdere delen zitten verwijzingen naar het werk van Händel en ook het Requiem van Michael Haydn wordt op vele manieren geciteerd. De manier echter waarop de verschillende stemmen in het requiem om en door elkaar heen zingen, had Mozart bij Bach opgepikt. In het Requiem wordt ten volle duidelijk hoezeer Mozart de muziek van Bach bestudeerd had.
Ingetogen
Het Requiem is veel soberder van stijl dan de Grosse Messe, de mis die Mozart negen jaar eerder componeerde. De Grosse Messe had vocale solisten, een dubbel koor en een groot orkest. Terwijl het Requiem nauwelijks gebruik maakt van solisten, het orkest beperkt is en er nergens in de partituur ruimte is voor groot virtuoos vertoon. De aandacht komt in het Requiem volledig bij het koor te liggen. Die soberheid had te maken met de opdracht zelf: het was geen mis voor een grootse staatsaangelegenheid, maar voor een bescheiden, private opdrachtgever. Maar het had ook te maken met het feit dat religieuze muziek in Wenen gevoelig lag. Keizer Jozef II had zoveel beperkingen ingevoerd op de uitvoering van religieuze muziek, dat de productie ervan bijna helemaal stilgevallen was. Na zijn dood in 1790 kon er weer meer, maar voorzichtigheid bleef geboden.
Emotie
Hoe ingetogener de partituur, hoe intenser de emoties. Mozart was heel blij met de opdracht voor het Requiem, precies omdat het hem de kans gaf om opnieuw, na lange tijd, kerkmuziek te schrijven – wat hij beschouwde als een hogere muziekvorm dan opera. Met het Requiem wilde hij de donkerste emoties van de mens te doen oplichtten: somberte en doodsangst. Meteen in het eerste deel al zette hij de toon. Tegen een zacht golvende baslijn plaatsen de strijkers doffe akkoorden. Een eenzame fagot neemt het voortouw, gevolgd door een bassethoorn (een lage klarinet). Het is alsof Mozart het landschap tekent: leeg en donker. Daarna komt de dood op volle kracht binnen en wanneer het koor begint te zingen, ook forte, zuchten de strijkers er tegenaan.
Woorden en klanken
Mozart bereikte die intensiteit door heel inventief om te gaan met de tekst van het requiem. In het ordinarium (de vaste misdelen die in elke mis terugkomen zoals het Kyrie of het Sanctus) gebruikte hij een meer neutrale toonzetting. In die delen laat hij de luisteraar even tot rust komen. In het proprium (dit zijn de delen die specifiek zijn voor de requiemmis) koos hij voor een meer broeierige toon. In die delen laat hij de tekst de muzikale vorm bepalen. In de lange Sequentia (die Mozart opsplitste in zes verschillende delen) volgt Mozart telkens de vorm van het gedicht. Bovendien schildert hij de tekst bijna letterlijk met noten. In het bekende Dies Irae bijvoorbeeld krijgt het woord ‘tremor’, wat angst, maar ook trilling betekent, een melodie die letterlijk lijkt te bibberen.
Vorstelijk
In het Rex tremendae (Vorst met geduchte majesteit) pakt Mozart dan weer uit met een statige, dalende melodie in een ritme dat aan de muziek voor barokke koningen doet denken. Het koor declameert de woorden eensgezind en duidelijk, daarin bijgestaan door trompetten, trombones en pauken – een vorstelijk geluid. In het Recordare, als laatste voorbeeld, roept de tekst op tot nadenken. Mozart vertaalt deze oproep tot reflectie in complexe muziek, waarin hij allerlei ingewikkelde technieken voor meerstemmigheid met elkaar combineert. Toch klinkt deze beweging niet rusteloos of overstuurd, maar roept ze net rust en afstand op.
Ontdek het programmadi 23 – vr 26 okt 2018
di 23.10.18 / 20.00
Mozarts mysterieuze dodenmis - Lezing door Pieter Bergé
Meer info
wo 24.10.18 / 14.00
De muzikaliteit in het werk van Alain Platel - Open Universiteit
Meer info
di 23 & do 24.10.18 / 20.00
Requiem pour L. - Alain Platel & Fabrizio Cassol / les ballets C de la B
Meer info
do 25.10.18 / 19.00
Amadeus Extravaganza / Feest met Formans film Amadeus
Meer info
vr 26.10.18 / 20.00
Orchestre des Champs-Elysées & Collegium Vocale Gent / Mozart. Requiem
Meer info
Mozarts mysterieuze dodenmis - Lezing door Pieter Bergé
Meer info
wo 24.10.18 / 14.00
De muzikaliteit in het werk van Alain Platel - Open Universiteit
Meer info
di 23 & do 24.10.18 / 20.00
Requiem pour L. - Alain Platel & Fabrizio Cassol / les ballets C de la B
Meer info
do 25.10.18 / 19.00
Amadeus Extravaganza / Feest met Formans film Amadeus
Meer info
vr 26.10.18 / 20.00
Orchestre des Champs-Elysées & Collegium Vocale Gent / Mozart. Requiem
Meer info
Iedereen Klassiek met Sander De Keere
Het Requiem van Mozart is wereldberoemd, maar toch was het niet Mozart zelf die de dodenmis voltooide. Wie dan wel? Sander vertelt je meer
Sander van Klara over Mozarts Reqiuem
Omlaag schuiven om verder te gaan
Swipe to continue
Vegen om verder te gaan
Requiem
Rusteloos talent met grote mond
Wonderkind
Reizen
Internationale smaak
Italiaanse opera
Salzburg
Wenen
Eerste jaren in Wenen
Constanze
Da Ponte
Moeilijkheden
Met de dood voor ogen
Ontdek het programma
Mozart en de mythes
‘Het beroemde Requiem van Mozart… overweldigde me zozeer dat ik me, toen ik thuiskwam, op de grond wierp en huilde en schreeuwde als een waanzinnige.’
Graaf von Walsegg
Onvolledige partituur
Fictie
Boodschapper van de dood
Armengraf
Mozart en Salieri
Amadeus
Geen dood zonder verhaal
Eeuwige rust
Dag van woede
Respect voor de traditie
Ingetogen
Emotie
Woorden en klanken
Vorstelijk
Iedereen Klassiek met Sander De Keere
Requiem
Rusteloos talent met grote mond
Wonderkind
Reizen
Internationale smaak
Italiaanse opera
Salzburg
Wenen
Eerste jaren in Wenen
Constanze
Da Ponte
Moeilijkheden
Met de dood voor ogen
Ontdek het programma
Mozart en de mythes
‘Het beroemde Requiem van Mozart… overweldigde me zozeer dat ik me, toen ik thuiskwam, op de grond wierp en huilde en schreeuwde als een waanzinnige.’
Graaf von Walsegg
Onvolledige partituur
Fictie
Boodschapper van de dood
Armengraf
Mozart en Salieri
Amadeus
Geen dood zonder verhaal
Eeuwige rust
Dag van woede
Respect voor de traditie
Ingetogen
Emotie
Woorden en klanken
Vorstelijk
Iedereen Klassiek met Sander De Keere