Inleiding
Ontdek het verhaal achter Karol Szymanowski’s Harnasie
Wist je dat Karol Szymanowski uit een enorm kunstminnende familie kwam en dat zijn vier broers en zussen ook musici, dichters of schilders waren? En wist je ook dat hij aan de gruwelen van de Eerste Wereldoorlog ontsnapte doordat hij medisch afgekeurd werd? Na de oorlog richtte hij trouwens samen met een aantal andere componisten de beweging ‘Jong Polen’ op, met als doel het stimuleren van nieuwe Poolse muziek.
Szymanowski’s Harnasie (1923-1931)
Wie was de belangrijkste Poolse componist in de eerste helft van de 20e eeuw? Het antwoord ligt voor de hand: Karol Szymanowski (1882-1937). Zijn loopbaan markeert de overgang van laatromantische naar modernistische muziek.
Het ballet Harnasie (1923-1931) spreekt tot de verbeelding, om te beginnen al door het verhaaltje. Een jonge vrouw wordt tot een huwelijk gedwongen, maar ze wordt op haar trouwdag ontzet door de hoofdman van een roversbende. ‘En ze leefden nog lang en gelukkig.’
Szymanowski transformeerde dit eenvoudige verhaal tot een aantrekkelijk muzikaal meesterwerk door gebruik te maken van volkse melodieën uit het Tatra-gebergte. De muziek is energiek en opwindend, maar ook teder en liefelijk. Luisteren we eens goed?
Het ballet Harnasie (1923-1931) spreekt tot de verbeelding, om te beginnen al door het verhaaltje. Een jonge vrouw wordt tot een huwelijk gedwongen, maar ze wordt op haar trouwdag ontzet door de hoofdman van een roversbende. ‘En ze leefden nog lang en gelukkig.’
Szymanowski transformeerde dit eenvoudige verhaal tot een aantrekkelijk muzikaal meesterwerk door gebruik te maken van volkse melodieën uit het Tatra-gebergte. De muziek is energiek en opwindend, maar ook teder en liefelijk. Luisteren we eens goed?
Karol Szymanowski, Harnasie, opus 55. Filharmonisch Orkest van Warschau, Jacek Kaspszyk, 2014.
Je luistert naar Karol Szymanowski, Preludes, opus 1, nr. 2 in d: Andante con moto. Krystian Zimerman, 2022. —
Hoofdstuk 1Levenslang leren
Szymanowski componeerde veel, schreef teksten, gaf les, reisde door drie continenten, werd directeur van het conservatorium van Warschau. Dat alles kon hij eerst nog doen vanuit de welstand waarin hij was geboren. Na de Russische revolutie van 1917 veranderde dit drastisch. Er volgden twintig minder makkelijke jaren, met allerlei mentale worstelingen en gezondheidsproblemen.
Toch bleef de creativiteit stromen. Hij schreef vier symfonieën, twee vioolconcerti, een korte en een langere opera, een operette, een ballet, een Stabat Mater, flink wat pianomuziek, en een beperkte verzameling kamermuziek.
Szymanowski bleef levenslang aan zijn muzikale stijl sleutelen. In het begin hoor je de laatromantiek à la Strauss doorzinderen, wat later kijkt hij meer richting Scriabin of Debussy, en uiteindelijk is Stravinsky nooit ver weg. Toch draagt het hele oeuvre een unieke Szymanowski-signatuur.
Toch bleef de creativiteit stromen. Hij schreef vier symfonieën, twee vioolconcerti, een korte en een langere opera, een operette, een ballet, een Stabat Mater, flink wat pianomuziek, en een beperkte verzameling kamermuziek.
Szymanowski bleef levenslang aan zijn muzikale stijl sleutelen. In het begin hoor je de laatromantiek à la Strauss doorzinderen, wat later kijkt hij meer richting Scriabin of Debussy, en uiteindelijk is Stravinsky nooit ver weg. Toch draagt het hele oeuvre een unieke Szymanowski-signatuur.
Later een museum
De oude Poolse familie Szymanowski had een landgoed nabij het dorpje Tymoszówka (nu in Oekraïne, toen in Rusland). De familie was afkomstig uit de Poolse regio Mazovië, maar werd na de Poolse opstand van 1794 naar de regio rond Kiev verbannen.
Op het landgoed van de familie werd op 3 oktober 1882 een jongetje geboren. De moeder was Anna Taube, een barones van Duits-Zweeds-Baltische afkomst. De vader was Stanisław Szymanowski, een Poolse landeigenaar. Het jongetje werd Karol Maciej gedoopt.
Het hele gezin was erg kunstminnend. De vijf kinderen Szymanowski zouden allemaal in de kunst gaan: musicus, dichter, schilder. Kleine Karol kreeg thuis muziekles van zijn vader. In het schooltje van het dorp, dat nu Tymoshivka heet, is een klein Szymanowski-museum gevestigd.
Op het landgoed van de familie werd op 3 oktober 1882 een jongetje geboren. De moeder was Anna Taube, een barones van Duits-Zweeds-Baltische afkomst. De vader was Stanisław Szymanowski, een Poolse landeigenaar. Het jongetje werd Karol Maciej gedoopt.
Het hele gezin was erg kunstminnend. De vijf kinderen Szymanowski zouden allemaal in de kunst gaan: musicus, dichter, schilder. Kleine Karol kreeg thuis muziekles van zijn vader. In het schooltje van het dorp, dat nu Tymoshivka heet, is een klein Szymanowski-museum gevestigd.
Je luistert naar Zygmunt Noskowski, Symfonie nr. 3 in F, deel 1: Lente. Pools Nationaal Radio Symfonisch Orkest, José Maria Florencio,2013
Poolse jonge leeuwen
Bij vader Szymanowski was de getalenteerde Karol snel uitgeleerd. De tiener werd naar de muziekschool van Jelisavetgrad gestuurd (nu Kropyvnytsky, in Oekraïne). Daar kwam hij onder de hoede van de Duitser Gustaw Neuhaus, een Wagner-adept. Hierna volgde het ‘muziekinstituut’ van Warschau – de instelling die later ‘conservatorium’ werd, en waarvan Karol Szymanowski directeur zou worden.
Szymanowski volgde in Warschau harmonie, contrapunt en compositie, onder anderen bij componist Zygmunt Noskowski.
Precies rond de tijd dat Szymanowski naar Warschau kwam, werd daar een filharmonisch orkest opgericht (1901). Voor de Poolse muziekgeschiedenis was dat een mijlpaal, ook al bleef de programmatie eerder conservatief.
Het duurde dan ook niet lang voor een aantal jonge Poolse componisten, waaronder Karol Szymanowski en Grzegorz Fitelberg, zich verenigden in de groep ‘Jong Polen’. Doelstelling: het stimuleren van nieuwe Poolse muziek.
Szymanowski volgde in Warschau harmonie, contrapunt en compositie, onder anderen bij componist Zygmunt Noskowski.
Precies rond de tijd dat Szymanowski naar Warschau kwam, werd daar een filharmonisch orkest opgericht (1901). Voor de Poolse muziekgeschiedenis was dat een mijlpaal, ook al bleef de programmatie eerder conservatief.
Het duurde dan ook niet lang voor een aantal jonge Poolse componisten, waaronder Karol Szymanowski en Grzegorz Fitelberg, zich verenigden in de groep ‘Jong Polen’. Doelstelling: het stimuleren van nieuwe Poolse muziek.
Rusteloze reiziger
De jongvolwassen Szymanowski begon al snel te reizen. Dat zou hij de rest van zijn leven blijven doen. De lijst met plaatsen waar hij (soms lange tijd) verbleef is indrukwekkend. Berlijn, München, Bayreuth, Davos, Wenen, Parijs, Madrid, Londen, Glasgow, Venetië, Rome, Sicilië, Zakapone, Kiev, Moskou, Sint-Petersburg, de Zwarte Zee, Noord-Afrika, Cuba, de Verenigde Staten. Er spreekt rusteloosheid uit.
Teresa Chylińska, die Szymanowski’s biografie schreef, noemt hem een ‘grenslandziel’. Daarmee verwijst zij naar zijn wat statenloze status: geboren in Polen maar Russisch onderdaan, met Oekraïne als mała ojczyzna, de geboortestreek aan de rand van Europa waar hij zich sterk verbonden mee voelde. Maar Chylińska verwoordt met ‘grenslandziel’ ook Szymanowski’s mentale onrust. Hij rookte en dronk soms excessief, leek mentaal en fysiek niet sterk, en leed vanaf de jaren 1920 aan tuberculose.
Teresa Chylińska, die Szymanowski’s biografie schreef, noemt hem een ‘grenslandziel’. Daarmee verwijst zij naar zijn wat statenloze status: geboren in Polen maar Russisch onderdaan, met Oekraïne als mała ojczyzna, de geboortestreek aan de rand van Europa waar hij zich sterk verbonden mee voelde. Maar Chylińska verwoordt met ‘grenslandziel’ ook Szymanowski’s mentale onrust. Hij rookte en dronk soms excessief, leek mentaal en fysiek niet sterk, en leed vanaf de jaren 1920 aan tuberculose.
Karol Szymanowski, Mity [Mythes], opus 30. Janine Jansen en Itamar Golan, 2011.
Ook een schrijver
Aan de gruwelen van de Eerste Wereldoorlog kon Szymanowski grotendeels ontsnappen omdat hij ‘medisch afgekeurd’ werd. Hij verbleef tijdens de oorlogsjaren in Tymoszówka. Het werden zijn topjaren als componist.
Intussen ontwikkelde hij zich ook als schrijver. Over zijn esthetische inzichten zijn we uitstekend op de hoogte dankzij artikels in allerhande tijdschriften. Er zijn ook zo’n 1500 brieven van hem bewaard gebleven, 38 gedichten, en fragmenten van een roman.
Maar de splendid isolation op het familiaal landgoed hield op in 1917. De oktoberrevolutie maakte een einde aan de relatieve rijkdom van de familie: het huis in Tymoszówka werd verwoest, net nadat de familie naar Jelisavetgrad verhuisd was. Twee jaar lang was Szymanowski muzikaal geblokkeerd: ‘Stel je voor, ik kan nu niet componeren. Ik schrijf wel een beetje, maar zonder literaire aspiraties.’
Intussen ontwikkelde hij zich ook als schrijver. Over zijn esthetische inzichten zijn we uitstekend op de hoogte dankzij artikels in allerhande tijdschriften. Er zijn ook zo’n 1500 brieven van hem bewaard gebleven, 38 gedichten, en fragmenten van een roman.
Maar de splendid isolation op het familiaal landgoed hield op in 1917. De oktoberrevolutie maakte een einde aan de relatieve rijkdom van de familie: het huis in Tymoszówka werd verwoest, net nadat de familie naar Jelisavetgrad verhuisd was. Twee jaar lang was Szymanowski muzikaal geblokkeerd: ‘Stel je voor, ik kan nu niet componeren. Ik schrijf wel een beetje, maar zonder literaire aspiraties.’
De romantische fase
Voor de jonge Szymanowski was muziek ‘een verheven, extatische expressie van emoties’. Dat klinkt als een motto dat ook boven muziek van pakweg Reger, Strauss of Mahler zou kunnen staan. En inderdaad: de eerste fase in Szymanowski’s oeuvre zit vol met werken waarin hij zijn laatromantische voorbeelden imiteert.
Hoewel hij de muziek van de Duitse laatromantici bestudeerde met het oog op het ontwikkelen van métier, bleef veel van wat hij daar zag in zijn eigen muziek plakken. Dat hoor je in de Tweede pianosonate, of in de Tweede symfonie, en zeker in de opera Hagith, een eenakter uit 1913. Hagith is duidelijk gemodelleerd op Salome van Richard Strauss. Later schaamde hij zich daarvoor: ‘Ik neem [in Hagith] vaak de stijl van Strauss over, iets wat ik erg vervelend vind.’
Hoewel hij de muziek van de Duitse laatromantici bestudeerde met het oog op het ontwikkelen van métier, bleef veel van wat hij daar zag in zijn eigen muziek plakken. Dat hoor je in de Tweede pianosonate, of in de Tweede symfonie, en zeker in de opera Hagith, een eenakter uit 1913. Hagith is duidelijk gemodelleerd op Salome van Richard Strauss. Later schaamde hij zich daarvoor: ‘Ik neem [in Hagith] vaak de stijl van Strauss over, iets wat ik erg vervelend vind.’
Karol Szymanowski, Etude, opus 4 nr. 3, Orkestratie Grzegorz Fitelberg. Sinfonietta Cracovia, Jurek Dybał, 2016.
Frans en Russisch
In de oorlogsjaren ontwikkelde Szymanowski een nieuwe stijl, weg van het Duitse laatromantisch idioom. Nog net voor de oorlog was hij in Parijs geweest, waar hij de nieuwe Franse en Russische muziek leerde kennen. Vanaf dan zit er altijd wel wat Debussy, Ravel of Stravinsky in zijn muziek. Sterker nog: hij meende dat de nieuwe Poolse muziek op Franse leest geschoeid moest worden. ‘Het is mijn stellige overtuiging dat een werkelijk diep begrip van de Franse muziek […] een van de voorwaarden is voor de ontwikkeling van onze Poolse muziek.’
Alleen al de titels van werken uit de oorlogsjaren tonen die sterke neiging naar de wereld van de Franse muziek: Métopes (1915, voor piano), Mythes (1915, voor viool en piano), Masques (1916, voor piano) en Études (1916, voor piano).
Alleen al de titels van werken uit de oorlogsjaren tonen die sterke neiging naar de wereld van de Franse muziek: Métopes (1915, voor piano), Mythes (1915, voor viool en piano), Masques (1916, voor piano) en Études (1916, voor piano).
Karol Szymanowski, Pieśni Księżniczki z Baśni [Zes liederen van een Sprookjesprinses], opus 31 nr. 1: Samotny księżyc [De eenzame maan] (fragment). Koninklijk Filharmonisch Orkest Stockholm, Sakari Oramo, Anu Komsi, 2015.
Je luistert naar Karol Szymanowski, Symfonia koncertująca [Concertante symfonie], opus 60, deel 1: Moderato. Deens Radio Orkest, Grzegorz Fitelberg, Karol Szymanowski, 1933.
Nationaal
De Russische revolutie van 1917 veroorzaakte een ernstige breuk in Szymanowski’s leven. Het duurde even voor hij daarvan hersteld was. Maar na de Eerste Wereldoorlog werd Polen voor het eerst in meer dan honderd jaar weer een soevereine staat. Dat wakkerde de nationalistische gevoelens aan, ook bij Szymanowski.
Het hielp hem om uit de creatieve verlamming te geraken waar hij aan het einde van de Eerste Wereldoorlog mee worstelde. In tegenstelling tot wat hij als jongeman over folklore verkondigde, liet hij zich nu in toenemende mate door de Poolse volksmuziek inspireren. In Harnasie ligt die invloed voor de hand, net zoals in de Mazurkas van 1925. ‘Inspireren’ is overigens het juiste woord: de volkse deuntjes en dansen gaven hem nieuwe creatieve impulsen, zonder dat ze al te nadrukkelijk op de voorgrond traden.
Het hielp hem om uit de creatieve verlamming te geraken waar hij aan het einde van de Eerste Wereldoorlog mee worstelde. In tegenstelling tot wat hij als jongeman over folklore verkondigde, liet hij zich nu in toenemende mate door de Poolse volksmuziek inspireren. In Harnasie ligt die invloed voor de hand, net zoals in de Mazurkas van 1925. ‘Inspireren’ is overigens het juiste woord: de volkse deuntjes en dansen gaven hem nieuwe creatieve impulsen, zonder dat ze al te nadrukkelijk op de voorgrond traden.
Koninklijke opera
Tijdens de ‘droge’ periode na 1917 was Szymanowski meer op literatuur gefocust. Hij las veel (van Euripides tot Bergson) en schreef veel (onder meer de grotendeels verloren gegane roman Efebos). Hij hernieuwde het contact met zijn verre neef Jarosław Iwaszkiewicz, met wie hij voor de oorlog naar Sicilië en Noord-Afrika was gereisd. Daar hadden ze ideeën opgedaan voor een libretto. Dat zou Król Roger [Koning Roger] worden, Szymanowski’s enige avondvullende opera.
Iwaszkiewicz was in de literaire wereld niet de eerste de beste: hij werd vier keer voor een Nobelprijs literatuur genomineerd. Hij leverde twee jaar later een libretto af, waarvan Szymanowski het slot zou herschrijven. Nog eens vier jaar later, in 1924, was ook de muziek klaar. De première vond plaats in 1926 met Szymanowski’s zus, sopraan Stanisława, als soliste.
Iwaszkiewicz was in de literaire wereld niet de eerste de beste: hij werd vier keer voor een Nobelprijs literatuur genomineerd. Hij leverde twee jaar later een libretto af, waarvan Szymanowski het slot zou herschrijven. Nog eens vier jaar later, in 1924, was ook de muziek klaar. De première vond plaats in 1926 met Szymanowski’s zus, sopraan Stanisława, als soliste.
Karol Szymanowski, Król Roger [Koning Roger]. Nationale Opera van Parijs, Kazushi Ono, 2009.
De kamermuziek
Naast de grotere werken (zoals de opera Król Roger, het ballet Harnasie, de symfonieën, de vioolconcerti en het Stabat Mater) valt het segment ‘kleinere bezetting’ in het werk van Szymanowski uiteen in pianomuziek, liederen met piano en kamermuziek. Deze laatste categorie is bij Szymanowski opvallend klein. Daarin vallen vooral de twee strijkkwartetten op, uit vrij verschillende fases van zijn leven.
In het Eerste strijkkwartet (1917) hoor je invloeden van Debussy, en ook van Scriabin, al zijn er altijd nog wel wat vleugjes laatromantiek aanwezig.
Het Tweede strijkkwartet (1929) baadt in een andere sfeer. Het voelt sprookjesachtig aan, er zitten vleugjes ‘oosters’ en ‘volks’ in. Niet toevallig doet het ons aan Harnasie denken: Szymanowski werkte gelijktijdig aan dit strijkkwartet en het ballet.
In het Eerste strijkkwartet (1917) hoor je invloeden van Debussy, en ook van Scriabin, al zijn er altijd nog wel wat vleugjes laatromantiek aanwezig.
Het Tweede strijkkwartet (1929) baadt in een andere sfeer. Het voelt sprookjesachtig aan, er zitten vleugjes ‘oosters’ en ‘volks’ in. Niet toevallig doet het ons aan Harnasie denken: Szymanowski werkte gelijktijdig aan dit strijkkwartet en het ballet.
Karol Szymanowski, Strijkkwartet nr. 2, deel 2: Lento. Meccore Strijkkwartet, 2015.
Muziek voor en met piano
In Szymanowski’s werkenlijst trekken de Mazurka’s (1926 en 1934) onze aandacht. Het is de connectie met Mazurka-schrijver Fréderic Chopin, Szymanowski’s grote voorganger als Pools componist. Maar na-aperij werd het zeker niet. Het typische Mazurka-ritme is uiteraard aanwezig, en dat doet vanzelf aan Chopin denken, maar het resultaat is toch echt nieuwe muziek. Szymanowski’s librettist Jarosław Iwaszkiewicz noemde de Mazurka’s ‘troebele wateren – waarin Chopineske embryo’s zwemmen als slaperige vissen’.
Szymanowski biedt ook een mooie verzameling muziek voor zang en piano, met tot de verbeelding sprekende titels als Pieśni księżnickzki z baśni [Liederen van een sprookjesprinses, 1915] of Pieśni muezina szalonego [Liederen van een verliefde muezzin, 1918] – deze laatste overigens ook op tekst van Iwaszkiewicz. In zijn liederen toont Szymanowski zich fijnzinnig en subtiel, met heel af en toe een toets hartstochtelijke romantiek.
Szymanowski biedt ook een mooie verzameling muziek voor zang en piano, met tot de verbeelding sprekende titels als Pieśni księżnickzki z baśni [Liederen van een sprookjesprinses, 1915] of Pieśni muezina szalonego [Liederen van een verliefde muezzin, 1918] – deze laatste overigens ook op tekst van Iwaszkiewicz. In zijn liederen toont Szymanowski zich fijnzinnig en subtiel, met heel af en toe een toets hartstochtelijke romantiek.
Krystian Zimerman spreekt over zijn Deutsche Grammophon opname (2023) van pianowerken van Szymanowski.
Je luistert naar Karol Szymanowski, Pieśni miłosne Hafiza [Liefdesliederen van Hafiz], opus 26, Grób Hafiza [Het graf van Hafiz]. Orkest van de Poolse Nationale Opera, Robert Satanowski, Krystyna Rorbach, 2004.
Dood in een sanatorium
Szymanowski’s muziek is bijna onveranderlijk helder en optimistisch. Dat staat in contrast met zijn vele gezondheidsproblemen. Afgezien van depressieve periodes en verslaving aan roken en alcohol was er ook de diagnose ‘tuberculose’. Vooral vanaf 1934 werd de situatie alarmerend. Het reizen putte hem uit, aan componeren kwam hij nog nauwelijks toe.
In 1936 reisde hij nog een laatste keer naar Parijs, maar eind dat jaar ging zijn gezondheid snel achteruit. Hij zoekt de Zuid-Franse lucht op, in Grasse. Daar treft zijn secretaresse Leonia Gradstein hem aan in een compleet hulpeloze staat. Hij wordt nog naar het sanatorium van Cannes gebracht, en van daaruit naar Lausanne. In de nacht van 28 op 29 maart 1937 sterft hij. ‘Schade aan de longen, vermoeid hart, infectie van de mondholte.’
In 1936 reisde hij nog een laatste keer naar Parijs, maar eind dat jaar ging zijn gezondheid snel achteruit. Hij zoekt de Zuid-Franse lucht op, in Grasse. Daar treft zijn secretaresse Leonia Gradstein hem aan in een compleet hulpeloze staat. Hij wordt nog naar het sanatorium van Cannes gebracht, en van daaruit naar Lausanne. In de nacht van 28 op 29 maart 1937 sterft hij. ‘Schade aan de longen, vermoeid hart, infectie van de mondholte.’
Je luistert naar Karol Szymanowski, Vier Poolse dansen: Polonaise. Marc-André Hamelin, 2003.
Hoofdstuk 2De Poolse context
Het verhaal van Szymanowski en zijn ballet Harnasie kan niet los worden gezien van de Poolse context. Als jongeman toonde de componist weinig interesse in volksmuziek. Maar met de vorming van de Tweede Poolse Republiek in 1918 begon de nationale trots toch door te klinken in zijn muziek, met name door het gebruik van volkse melodieën. Dat is in Harnasie duidelijk hoorbaar.
Twee andere invloeden hebben het ballet mee gevormd. Szymanowski huurde een villa in Zakopane, een stadje in het Tatra-gebergte. Dit berglandschap is in het verhaal van Harnasie bijna een personage op zich. Daarnaast heeft Szymanowski’s kennismaking met de Ballets Russes van Sergej Diaghilev, in het Parijs van de jaren twintig, een stempel gedrukt op Harnasie.
Twee andere invloeden hebben het ballet mee gevormd. Szymanowski huurde een villa in Zakopane, een stadje in het Tatra-gebergte. Dit berglandschap is in het verhaal van Harnasie bijna een personage op zich. Daarnaast heeft Szymanowski’s kennismaking met de Ballets Russes van Sergej Diaghilev, in het Parijs van de jaren twintig, een stempel gedrukt op Harnasie.
Je luistert naar Grzegorz Fitelberg, Mazurka voor viool en piano. Andrzej Gębski en Soyeon Lim, 2020.
Jong Polen
Het woordje ‘jong’ in ‘Jong Polen’ is vrij letterlijk te nemen. Vier jonge componisten (waaronder Karol Szymanowski en Grzegorz Fitelberg), leerlingen van Zygmunt Noskowski in Warschau, verenigden zich rond een bijzonder doel: de Poolse muziek een nieuw élan geven. Dat concept was in de wereld van de beeldende kunsten en de literatuur al aan het eind van de 19e eeuw geboren. De onderdrukte Polen wilden zich ‘artistiek bevrijden’ en lieten zich tegelijk door verschillende moderne tendensen in het Europese kunstenveld beïnvloeden.
Het woordje ‘Polen’ in ‘Jong Polen’ is dan ook minder nationalistisch bedoeld dan het lijkt. De kunstenaar Feliks Jasieński verwoordde het in 1901 zo: ‘De kunstenaars moeten bovenal zichzelf blijven, en door zichzelf te blijven zullen ze eo ipso nationalistisch zijn.’
Het woordje ‘Polen’ in ‘Jong Polen’ is dan ook minder nationalistisch bedoeld dan het lijkt. De kunstenaar Feliks Jasieński verwoordde het in 1901 zo: ‘De kunstenaars moeten bovenal zichzelf blijven, en door zichzelf te blijven zullen ze eo ipso nationalistisch zijn.’
De Poolse natie
De Poolse taart was gedurende de lange 19e eeuw verdeeld onder drie machten: Rusland, Oostenrijk en Pruisen. De afloop van de Eerste Wereldoorlog luidde echter een tijdperk van verandering in: de Tweede Poolse Republiek werd geboren. Maar de weg naar stabiliteit was niet zonder hindernissen. Nog jarenlang moest Polen zich verdedigen tegen Russische aanspraken, tot de Vrede van Riga in 1921 een einde maakte aan de Pools-Russische Oorlog.
De herwonnen vrijheid en onafhankelijkheid wakkerden een golf van nationale trots aan en zorgden voor een culturele renaissance. In dit tijdperk van vernieuwing speelde Karol Szymanowski een belangrijke rol. Vanaf de jaren twintig getuigde zijn muziek van een groeiende invloed van Poolse volkstradities, terwijl hij tegelijkertijd de moderne Europese muzikale stromingen bleef omarmen.
De herwonnen vrijheid en onafhankelijkheid wakkerden een golf van nationale trots aan en zorgden voor een culturele renaissance. In dit tijdperk van vernieuwing speelde Karol Szymanowski een belangrijke rol. Vanaf de jaren twintig getuigde zijn muziek van een groeiende invloed van Poolse volkstradities, terwijl hij tegelijkertijd de moderne Europese muzikale stromingen bleef omarmen.
Maria Szymanowska, Polonaise in f. Aleksandra Świgut, 2018.
Volksmuziek, maar hoe?
In Szymanowski’s vroege werken horen we af en toe al wat volkse elementen. Die zijn echter getemperd, vervlakt zelfs, om goed te passen binnen een verder Duits aanvoelend romantisch taalgebruik. Een voorbeeld hiervan zijn de Variaties op een Pools volksthema (1906). Szymanowski vond in die tijd het gebruik van volksthema’s in ‘kunstmuziek’ een gemakkelijke weg, ‘een echte componist onwaardig’.
Het was Stravinsky die hem demonstreerde hoe het wel kon. Bij een ontmoeting in 1921 toonde Stravinsky zijn schetsen voor Les Noces, waarin hij ‘de essentie van de Russische geest’ probeerde te vangen. Hij deed dit niet door rechtstreeks te citeren uit Russische volksmuziek, maar door de emoties en de nostalgie ervan op een unieke, persoonlijke manier uit te drukken. Deze aanpak inspireerde Szymanowski om een soortgelijke methode in zijn eigen muziek te verkennen.
Het was Stravinsky die hem demonstreerde hoe het wel kon. Bij een ontmoeting in 1921 toonde Stravinsky zijn schetsen voor Les Noces, waarin hij ‘de essentie van de Russische geest’ probeerde te vangen. Hij deed dit niet door rechtstreeks te citeren uit Russische volksmuziek, maar door de emoties en de nostalgie ervan op een unieke, persoonlijke manier uit te drukken. Deze aanpak inspireerde Szymanowski om een soortgelijke methode in zijn eigen muziek te verkennen.
Karol Szymanowski, Wariacje na polski temat ludowy [Variaties op een Pools volksthema], opus 10. Jean-François Bouvery, 2021.
Voorbeeld Chopin
Opus 1, nummer 1. Dichter bij het begin van een oeuvre kan je niet komen. Bij Szymanowski is dat eerste werk, toepasselijk een prelude, nog helemaal in de Chopin-sfeer. Dat is logisch, want Szymanowski’s leraar Zygmunt Noskowski liet zijn studenten de muziek van Chopin zeer gedetailleerd bestuderen. Toch zal de jonge Szymanowski niet veel later een krasse uitspraak doen: ‘Ik zou heel het oeuvre van Chopin willen ruilen voor de fuga uit de Hammerklavier [sonate van Beethoven]’.
Hij was zich levenslang wel bewust van zijn verantwoordelijkheid als ‘opvolger’ van de grote Chopin. Hij nam het voor de meester op tegenover diens epigonen. ‘Stap voor stap’, schreef hij, ‘zakken we af van de weelderige hoogtes van Chopins genie […] naar een vlak, grijs landschap.’ Luister goed naar Chopin, zegt Szymanowski, ‘hij was de futurist van de romantiek.’
Hij was zich levenslang wel bewust van zijn verantwoordelijkheid als ‘opvolger’ van de grote Chopin. Hij nam het voor de meester op tegenover diens epigonen. ‘Stap voor stap’, schreef hij, ‘zakken we af van de weelderige hoogtes van Chopins genie […] naar een vlak, grijs landschap.’ Luister goed naar Chopin, zegt Szymanowski, ‘hij was de futurist van de romantiek.’
Frédéric Chopin, Mazurka, opus 59 nr. 1. Martha Argerich, 1965.
Zakopane
In de gehuurde woning Villa Atma in Zakopane vond Szymanowski iets van de rust terug die hij tijdens de oorlogsjaren op het familiaal landgoed had gekend. Opnieuw breekt een tijd aan, weliswaar vaak door reizen onderbroken, van intens lezen, schrijven en componeren.
De intense Zakopane-tijd begon in 1922. Het stadje trok veel kunstenaars en intellectuelen aan, onder wie het echtpaar Stryjeński. De man was een bekende architect en beeldhouwer, zijn echtgenote was de niet minder bekende kunstenares Zofia Stryjeńska, geboren Lubańska. Als jonge vrouw, maar vermomd als man, had ze aan de Münchense ‘Akademie der Bildenden Künste’ gestudeerd. Later zou ze voor een productie van Harnasie de kostuums ontwerpen.
Szymanowski ontmoette in Zakopane ook de beroemde volksmuzikant Bartuś Obrochta. Echo’s van de contacten met Obrochta horen we in de liedcyclus Słopiewnie en in Harnasie.
De intense Zakopane-tijd begon in 1922. Het stadje trok veel kunstenaars en intellectuelen aan, onder wie het echtpaar Stryjeński. De man was een bekende architect en beeldhouwer, zijn echtgenote was de niet minder bekende kunstenares Zofia Stryjeńska, geboren Lubańska. Als jonge vrouw, maar vermomd als man, had ze aan de Münchense ‘Akademie der Bildenden Künste’ gestudeerd. Later zou ze voor een productie van Harnasie de kostuums ontwerpen.
Szymanowski ontmoette in Zakopane ook de beroemde volksmuzikant Bartuś Obrochta. Echo’s van de contacten met Obrochta horen we in de liedcyclus Słopiewnie en in Harnasie.
Een rondleiding in het Szymanowski-museum in Zakopane (in het Pools), 2021.
Je luistert naar Roman Maciejewski, Mazurka nr. 9: Echo uit het Tatra-gebergte. Peter Jablonski, 2008.
Het Tatra-gebergte
In Zakopane ontwikkelde Szymanowski een grote interesse in de Poolse volkscultuur. Zakopane is de hoofdstad van Podhale, een streek in het uiterste zuiden van Polen, aan de voet van het Tatra-gebergte. De bergbewoners, de góraly of Goralen, oefenden op de kunstenaars van Zakopane een diepe aantrekkingskracht uit. Hun tradities, hun klederdracht en muziek, hun taal (Pools, maar met Slovaakse invloed): het werd allemaal zorgvuldig bestudeerd. Hun wereld werd gekoesterd als een schat.
Ook Szymanowski leerde de Goralen goed kennen. Hij won hun vertrouwen, werd uitgenodigd op hun feesten. In een essay over hun muziek schreef hij dat ‘de bedwelmende pracht van het omringende landschap’ er als vanzelf toe leidde dat de bergbewoners gevoelig waren ‘voor de intensiteit en de schoonheid van de natuur’, hetgeen ze dan uitdrukten in hun ‘absoluut perfecte’ kunst.
Ook Szymanowski leerde de Goralen goed kennen. Hij won hun vertrouwen, werd uitgenodigd op hun feesten. In een essay over hun muziek schreef hij dat ‘de bedwelmende pracht van het omringende landschap’ er als vanzelf toe leidde dat de bergbewoners gevoelig waren ‘voor de intensiteit en de schoonheid van de natuur’, hetgeen ze dan uitdrukten in hun ‘absoluut perfecte’ kunst.
Ballets Russes
De danscompagnie Ballets Russes van Sergey Diaghilev toonde van 1909 tot de dood van Diaghilev in 1929 een ongezien modernisme aan de wereld. Theater, dans en muziek kwamen hier op briljante wijze samen. Diaghilev liet muziek schrijven door de grote componisten van zijn tijd.
Al in 1913 leerde Szymanowski de Ballets Russes kennen, toen met muziek van Debussy en Stravinsky. Hij werd grote fan. De kennismaking leidde Szymanowski voorgoed weg van de Duitse laatromantische taal. Wat Stravinsky deed voor Rusland, wou Szymanowski doen voor Polen. En hij zou dat doen zonder in stereotiep folklorisme te vervallen, net zoals Stravinsky.
De impact van de Ballets Russes op Szymanowski en Harnasie is onmiskenbaar. Een première door de Ballets Russes zat er echter niet in: het gezelschap werd met de dood van Diaghilev opgeheven.
Al in 1913 leerde Szymanowski de Ballets Russes kennen, toen met muziek van Debussy en Stravinsky. Hij werd grote fan. De kennismaking leidde Szymanowski voorgoed weg van de Duitse laatromantische taal. Wat Stravinsky deed voor Rusland, wou Szymanowski doen voor Polen. En hij zou dat doen zonder in stereotiep folklorisme te vervallen, net zoals Stravinsky.
De impact van de Ballets Russes op Szymanowski en Harnasie is onmiskenbaar. Een première door de Ballets Russes zat er echter niet in: het gezelschap werd met de dood van Diaghilev opgeheven.
Igor Stravinsky, Le sacre du printemps. Choreografie Vaslav Nijinski (reconstructie), Mariinsky-theater, Valery Gergiev, 2008.
Oordelen
Toen Szymanowski met de traditionele, inmiddels wat ouderwets geworden laatromantische taal van zijn Duitse voorbeelden brak, was niet iedereen in Polen even overtuigd van zijn intenties. Zou Szymanowski nu echt de draad van Chopin weer opnemen, en eindelijk ‘Poolse muziek’ gaan schrijven?
Szymanowski vond dat de critici met die vraag aantoonden dat ze artistieke met politieke ideeën verwarden. Zijn wens was niet ‘Pools’ te zijn, maar ‘Europees’: ‘Wij hebben het recht Europees te zijn. De Poolsheid van vandaag is niet dezelfde als die van gisteren: het is vrij. Het bewustzijn van die vrijheid dringt tot het diepste van mijn zijn door; het is de basis van mijn werk, van mijn innerlijke realiteit.’
Szymanowski vond dat de critici met die vraag aantoonden dat ze artistieke met politieke ideeën verwarden. Zijn wens was niet ‘Pools’ te zijn, maar ‘Europees’: ‘Wij hebben het recht Europees te zijn. De Poolsheid van vandaag is niet dezelfde als die van gisteren: het is vrij. Het bewustzijn van die vrijheid dringt tot het diepste van mijn zijn door; het is de basis van mijn werk, van mijn innerlijke realiteit.’
Je luistert naar Henryk Górecki, Symfonie nr. 3, deel 1: Sostenuto tranquillo ma cantabile. London Sinfonietta, David Zinman, 1992.
Stempels
Szymanowski vond dat de nieuwe onafhankelijkheid van Polen de artistieke wereld niet tot patriottisme mocht verplichten. Voor hem moesten de grenzen tussen ‘Poolsheid’ en ‘Europeesheid’ geslecht worden. Hij vond dat Poolse kunst en cultuur uitdrukkelijk deel moesten uitmaken van een gedeelde Europese traditie.
Het is mee door zijn stellingnames, in artikels en essays, maar natuurlijk ook door zijn muziek zelf, dat Szymanowski voor het Poolse muziekleven van de 20e eeuw van groot belang is gebleken. Geen enkele grote naam uit Polen (Górecki, Penderecki, Lutosławski) kan zeggen dat ze niets van Szymanowski hebben geleerd. Górecki gebruikt in zijn beroemde Derde symfonie overigens een motief uit Szymanowski’s Stabat Mater. Ook minder bekende componisten, zoals Grazyna Bacewicz, verwijzen in hun werken niet weinig naar Szymanowski.
Het is mee door zijn stellingnames, in artikels en essays, maar natuurlijk ook door zijn muziek zelf, dat Szymanowski voor het Poolse muziekleven van de 20e eeuw van groot belang is gebleken. Geen enkele grote naam uit Polen (Górecki, Penderecki, Lutosławski) kan zeggen dat ze niets van Szymanowski hebben geleerd. Górecki gebruikt in zijn beroemde Derde symfonie overigens een motief uit Szymanowski’s Stabat Mater. Ook minder bekende componisten, zoals Grazyna Bacewicz, verwijzen in hun werken niet weinig naar Szymanowski.
Je luistert naar Karol Szymanowski, Harnasie. City of Birmingham Orchestra, Simon Rattle, 2006.
Hoofdstuk 3Van idee tot podium
Nu we meer weten over Szymanowski en de Poolse context van zijn werk, is het tijd om wat dieper in te gaan op Harnasie zelf. We verkennen enkele kernvragen bij dit ballet. Wat is de oorsprong van het verhaal? Wie heeft het idee omgezet naar een bruikbaar libretto? Hoe wordt het verhaal opgebouwd? Welke rol speelt de Poolse volksmuziek in de vertelling? Met welke muzikale middelen gebeurt dat? Aan wie heeft Szymanowski dit werk opgedragen, en waarom? Hoe heeft Harnasie de weg naar het podium gevonden?
De Goralen als inspiratie
Szymanowski’s interesse in de leefwereld van de Goralen kwam niet uit het niets. Zijn ontmoeting met enkele dichters en andere kunstenaars, en hun enthousiasme over de bewoners van het Tatra-gebergte, bracht hem ertoe om in Zakopane een huis te huren. Hij deed dat niet als toerist: hier wou hij aan iets groots werken dat de folklore van de Goralen in de verf zou zetten.
De dichters waarvan sprake waren Jarosław Iwaszkiewicz – de man die het libretto voor Szymanowski’s opera Król Roger schreef – en Jerzy Mieczysław Rytard. De echtgenote van Rytard was zelf een geboren Goraalse. Zij bood dus de directe toegang tot de karakteristieken, rituelen, muziek en dans van de Goralen. Een van de typische verhalen uit hun wereld was de legende over de ontvoering van een bruid door de rovershoofdman Harnaś.
De dichters waarvan sprake waren Jarosław Iwaszkiewicz – de man die het libretto voor Szymanowski’s opera Król Roger schreef – en Jerzy Mieczysław Rytard. De echtgenote van Rytard was zelf een geboren Goraalse. Zij bood dus de directe toegang tot de karakteristieken, rituelen, muziek en dans van de Goralen. Een van de typische verhalen uit hun wereld was de legende over de ontvoering van een bruid door de rovershoofdman Harnaś.
De toon zetten
Niet alleen vanuit het verhaal, maar ook en vooral met muziek wou Szymanowski de unieke cultuur van de Goralen eren. Dat moest uiteraard gebeuren aan de hand van de typische, volkse melodieën. Het incorporeren van die muziek had Stravinsky al voorgedaan: je hoeft niet letterlijk te citeren, je moet het sentiment, de sfeer, de energie ervan te pakken krijgen.
Toch laveert Szymanowski in Harnasie tussen directe citaten – zij het vaak gestileerd en gevarieerd – en vrije bewerkingen. De eerste vier noten, gespeeld door de hobo en ondersteund door een bourdon bij de celli, zetten letterlijk de toon: dit is een fragment van de meest gebruikte toonladder in de volksmuziek van de Golaren (de zogenaamde ‘Lydisch-dominant’ toonladder, ook in de jazzwereld goed bekend).
Toch laveert Szymanowski in Harnasie tussen directe citaten – zij het vaak gestileerd en gevarieerd – en vrije bewerkingen. De eerste vier noten, gespeeld door de hobo en ondersteund door een bourdon bij de celli, zetten letterlijk de toon: dit is een fragment van de meest gebruikte toonladder in de volksmuziek van de Golaren (de zogenaamde ‘Lydisch-dominant’ toonladder, ook in de jazzwereld goed bekend).
De familie Lassak demonstreert volkse deuntjes die Szymanowski in Harnasie gebruikte, waarna Katarzyna Lassak de Boerendans uit Harnasie speelt in een versie voor viool en piano (Paul Kochanski), 2021.
Je luistert naar Karol Szymanowski, Harnasie, deel 1: Redyk (Wiosenne wyjście stąd na halę) [Voorjaarsuitje naar de bergweiden]. BBC Symphony Chorus and Orchestra, Edward Gardner, 2013.
Vredige vallei
Het openingsmoment, met die ene solistische hobo, doet sterk aan Stravinsky denken. Het heeft, net zoals bij de eenzame fagot in Le sacre du printemps, een pastoraal, ontluikend effect: ‘we gaan een verhaal vertellen, en het begint op de flanken van het Tantra-gebergte.’
Het doek gaat omhoog. We zijn klaar voor een verhaal in twee tableaus en een epiloog. Het eerste tableau is opgedeeld in vijf scènes. Eerst moet het decor geschetst worden. Er zijn schapen, vredig grazend. Je hoort ook de Alpenglocken (de koebellen). Het klinkt allemaal feeëriek. Spoiler alert: Harnasie is inderdaad een sprookje – verwacht je aan een happy end.
Het doek gaat omhoog. We zijn klaar voor een verhaal in twee tableaus en een epiloog. Het eerste tableau is opgedeeld in vijf scènes. Eerst moet het decor geschetst worden. Er zijn schapen, vredig grazend. Je hoort ook de Alpenglocken (de koebellen). Het klinkt allemaal feeëriek. Spoiler alert: Harnasie is inderdaad een sprookje – verwacht je aan een happy end.
Je luistert naar Karol Szymanowski, Harnasie, deel 2: Zaloty [Hofmakerij]. BBC Symphony Chorus and Orchestra, Edward Gardner, 2013.
De ongelukkige bruid
Onder de titel Zaloty [Hofmakerij] maken we kennis met de personages in het verhaal. Ingewikkeld is het niet: Szymanowski werkte met een eenvoudige versie van een klassiek verhaal. Het was een heel dun scenario, dat pas na de voltooiing van de muziek gedetailleerder werd uitgewerkt om het ballet te kunnen choreograferen.
Een bruid, zichtbaar ongelukkig, wordt het hof gemaakt door een afstotelijke bruidegom. Een gearrangeerd huwelijk, dat is duidelijk. De bruidegom zelf lijkt ook niet bijster geïnteresseerd in deze jonge vrouw. Hij ziet zelf meer in de waardin van de lokale herberg.
Maar, aangekondigd door twee pistoolschoten, is daar de knappe en sterke Harnaś, redder in nood.
Een bruid, zichtbaar ongelukkig, wordt het hof gemaakt door een afstotelijke bruidegom. Een gearrangeerd huwelijk, dat is duidelijk. De bruidegom zelf lijkt ook niet bijster geïnteresseerd in deze jonge vrouw. Hij ziet zelf meer in de waardin van de lokale herberg.
Maar, aangekondigd door twee pistoolschoten, is daar de knappe en sterke Harnaś, redder in nood.
Je luistert naar Karol Szymanowski, Harnasie, deel 5: Taniec zbójnicki, Finał [Roversdans. Finale]. BBC Symphony Chorus and Orchestra, Edward Gardner, 2013.
Rovers uit de bergen
Harnaś is het hoofd van een roversbende (de Harnasie). Er volgt een scène waarin twee jonge mensen tegenover elkaar staan. Vluchten voor de rovers? Integendeel, lijkt de bruid te denken. Deze Harnaś zie ik wel zitten. De verongelijkte bruidegom doet nog enkele pogingen om de rovers weg te jagen, maar erg overtuigend is dat allemaal niet.
Algauw valt de bruid in de armen van de rover. Dat moet gevierd worden, denken zijn bendeleden. Ze maken zich klaar voor een vinnige, intense Taniec zbójnicki [Roversdans]. De rovers zwaaien met hun ciupaga (een herders-attribuut: wandelstok en bijl in één) en springen over vuur.
Als het vuur is uitgedoofd neemt Harnaś afscheid van zijn nieuwe geliefde. ‘Ik kom terug!’, belooft hij haar. Einde eerste tableau.
Algauw valt de bruid in de armen van de rover. Dat moet gevierd worden, denken zijn bendeleden. Ze maken zich klaar voor een vinnige, intense Taniec zbójnicki [Roversdans]. De rovers zwaaien met hun ciupaga (een herders-attribuut: wandelstok en bijl in één) en springen over vuur.
Als het vuur is uitgedoofd neemt Harnaś afscheid van zijn nieuwe geliefde. ‘Ik kom terug!’, belooft hij haar. Einde eerste tableau.
Je luistert naar Karol Szymanowski, Harnasie, deel 6a: Wesele [Bruiloft]. BBC Symphony Chorus and Orchestra, Edward Gardner, 2013.
Het kapje
Het tweede tableau van Harnasie heeft vier scènes. In de eerste scène zingen de dorpelingen ter ere van de bruid. Een uitbundig lied, waarvan de tekst al iets weggeeft van wat komen gaat: ‘Noch ben ik de jouwe, noch jij de mijne!’ De bruid is er niet helemaal bij met haar hoofd. Ze kan alleen maar aan Harnaś denken. Zal hij haar op tijd komen halen?
De huwelijksplechtigheid gaat verder. Een traditioneel moment volgt: de bruid wordt door de oudere vrouwen van het dorp een kapje opgelegd.
Maar daar is de bende, door komt Harnaś. Het dorpsorkest wordt tot een ander deuntje gedwongen, waarop de rovers met de meisjes van het dorp kunnen dansen. De bruidegom en de waardin trekken zich terug, en Harnaś grijpt zijn kans om met zijn geliefde te ontsnappen.
De huwelijksplechtigheid gaat verder. Een traditioneel moment volgt: de bruid wordt door de oudere vrouwen van het dorp een kapje opgelegd.
Maar daar is de bende, door komt Harnaś. Het dorpsorkest wordt tot een ander deuntje gedwongen, waarop de rovers met de meisjes van het dorp kunnen dansen. De bruidegom en de waardin trekken zich terug, en Harnaś grijpt zijn kans om met zijn geliefde te ontsnappen.
Je luistert naar Karol Szymanowski, Harnasie, deel 9: Epilog. BBC Symphony Chorus and Orchestra, Edward Gardner, Robert Murray, 2013.
Bij maanlicht
Toen Szymanowski met zijn Parijse correspondenten aan het overleggen was over de choreografie, stelde hij zich welwillend op. Om Harnasie zeker op de planken te krijgen, was hij bereid water bij de wijn te doen. Dit deel wat langer, of dat deel zonder koor, of dit drinklied kan je weglaten. Over één onderdeeltje was hij heel duidelijk: ‘De tenorsolo aan het eind is absoluut noodzakelijk.’
De herberg is in het tumult half vernield. De scène is verlicht door de maan. De dorpsviolist staat in een deuropening nog wat melancholische trekjes uit te testen. Of Harnaś en zijn geliefde echt nog lang en gelukkig gaan leven? Dat wordt toch lichtjes in het midden gelaten: ‘Zeg me, zeg me in mijn rechteroor: ben je blij me te zien, of is er iemand anders?’
De herberg is in het tumult half vernield. De scène is verlicht door de maan. De dorpsviolist staat in een deuropening nog wat melancholische trekjes uit te testen. Of Harnaś en zijn geliefde echt nog lang en gelukkig gaan leven? Dat wordt toch lichtjes in het midden gelaten: ‘Zeg me, zeg me in mijn rechteroor: ben je blij me te zien, of is er iemand anders?’
Praag en Parijs
De partituur van Harnasie was klaar op 31 maart 1931. Szymanowski schreef aan zijn vriend Fitelberg: ‘Ik ben blij dat de vele jaren van onrust mijn hoofd kunnen verlaten.’ Vrijwel onmiddellijk probeert Szymanowski zijn Harnasie op het podium te krijgen. Zijn eerste keuze was Parijs: hij zag ongetwijfeld de successen van de Ballets Russes voor zich – maar dat gezelschap was twee jaar eerder al ter ziele gegaan.
Het zou uiteindelijk nog vier jaar duren voor Harnasie een wereldpremière als ballet kreeg, in Praag in mei 1935. Nog eens een jaar later bereikte het ballet eindelijk Parijs. Met Serge Lifar als choreograaf zat er aan deze productie uiteindelijk toch een toets Ballets Russes. Lifar had zeven jaar bij het gezelschap van Diaghilev gedanst, en was nu de sterdanser van de Opéra de Paris.
Het zou uiteindelijk nog vier jaar duren voor Harnasie een wereldpremière als ballet kreeg, in Praag in mei 1935. Nog eens een jaar later bereikte het ballet eindelijk Parijs. Met Serge Lifar als choreograaf zat er aan deze productie uiteindelijk toch een toets Ballets Russes. Lifar had zeven jaar bij het gezelschap van Diaghilev gedanst, en was nu de sterdanser van de Opéra de Paris.
Karol Szymanowski, Harnasie (trailer). Cracovia Danza, 2017.
Gekrabbel
Boven de partituur van Harnasie staat: ‘à Irène Warden’. Irena Warden was een Poolse vrouw, die met een rijke Amerikaanse industrieel trouwde, en vrijwel meteen weduwe werd. Warden en Szymanowski hadden gemeenschappelijke vrienden: de violist Paweł Kochański – voor wie Szymanowski Mythes had geschreven – en zijn vrouw Zofia – aan wie Mythes was opgedragen. Het was deze Zofia Kochańska die de weduwe Warden ervan overtuigde om de belangrijkste Poolse componist van het moment financieel te ondersteunen.
Szymanowski toonde zijn dankbaarheid door Warden tijdens zijn bezoek aan haar woning in het Zwitserse Zuoz, het klad van Harnasie aan te bieden: ‘Ik bied je dit vreselijke gekrabbel aan – de eerste versie van wat mijn magnum opus is geworden – in de hoop dat het mijn werkelijke gedachten over jou diepgaander uitdrukt dan de mooist geformuleerde woorden. Karol Szymanowski, Zuoz, augustus 1931.’
Szymanowski toonde zijn dankbaarheid door Warden tijdens zijn bezoek aan haar woning in het Zwitserse Zuoz, het klad van Harnasie aan te bieden: ‘Ik bied je dit vreselijke gekrabbel aan – de eerste versie van wat mijn magnum opus is geworden – in de hoop dat het mijn werkelijke gedachten over jou diepgaander uitdrukt dan de mooist geformuleerde woorden. Karol Szymanowski, Zuoz, augustus 1931.’
Omlaag schuiven om verder te gaan
Swipe to continue
Vegen om verder te gaan
Ontdek het verhaal achter Karol Szymanowski’s Harnasie
Szymanowski’s Harnasie
Levenslang leren
Later een museum
Poolse jonge leeuwen
Rusteloze reiziger
Ook een schrijver
De romantische fase
Frans en Russisch
Nationaal
Koninklijke opera
De kamermuziek
Muziek voor en met piano
Dood in een sanatorium
De Poolse context
Jong Polen
De Poolse natie
Volksmuziek, maar hoe?
Voorbeeld Chopin
Zakopane
Het Tatra-gebergte
Ballets Russes
Oordelen
Stempels
Van idee tot podium
De Goralen als inspiratie
De toon zetten
Vredige vallei
De ongelukkige bruid
Rovers uit de bergen
Het kapje
Bij maanlicht
Praag en Parijs
Gekrabbel
Beleef het topstuk live
Ontdek het verhaal achter Karol Szymanowski’s Harnasie
Szymanowski’s Harnasie
Levenslang leren
Later een museum
Poolse jonge leeuwen
Rusteloze reiziger
Ook een schrijver
De romantische fase
Frans en Russisch
Nationaal
Koninklijke opera
De kamermuziek
Muziek voor en met piano
Dood in een sanatorium
De Poolse context
Jong Polen
De Poolse natie
Volksmuziek, maar hoe?
Voorbeeld Chopin
Zakopane
Het Tatra-gebergte
Ballets Russes
Oordelen
Stempels
Van idee tot podium
De Goralen als inspiratie
De toon zetten
Vredige vallei
De ongelukkige bruid
Rovers uit de bergen
Het kapje
Bij maanlicht
Praag en Parijs
Gekrabbel
Beleef het topstuk live